تاریخچه ارومیه

ارومیه، شهری که قدمت آن به هزاره دوم پیش از میلاد می رسد و نمادی از تلاقی تمدن ها در شمال غرب ایران است، همواره به دلیل موقعیت جغرافیایی استراتژیک خود، کانون تحولات تاریخی و فرهنگی بوده است. این شهر با پیشینه ای غنی، شاهد گذر اقوام و حکومت های بسیاری بوده و داستان مقاومت و پویایی را در دل خود جای داده است. بررسی تاریخچه ارومیه، درک عمیق تری از جایگاه این سرزمین در بستر تاریخ ایران و منطقه به دست می دهد.

ریشه شناسی و نام های کهن ارومیه

نام اورمیه ریشه ای کهن دارد و از دو واژه اور به معنای شهر یا جایگاه و میه یا میا به معنای آب تشکیل شده است. این ریشه شناسی در زبان های باستانی آشوری و سریانی دیده می شود که از وجود شهر پرآب در کنار دریاچه ارومیه حکایت می کند. در طول تاریخ، این شهر و دریاچه آن با نام های متعددی شناخته شده اند.

نام چیچست واژه ای اوستایی به معنای درخشنده و شفاف، به دریاچه ارومیه اطلاق می شده است که احتمالاً به دلیل شوری زیاد و ذرات نمک درخشان آن بوده است. در متون پهلوی نیز به صورت خنجست و در منابع اسلامی به دریای کبودان یا بُحیرة الشُراة (دریاچه خوارج) اشاره شده که نشان دهنده اهمیت و تغییرات نام این پهنه آبی در ادوار مختلف است.

در دوره پهلوی اول، به دلیل علاقه رضاشاه، نام ارومیه به رضائیه تغییر یافت. این نام تا انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ پابرجا بود و پس از آن، دوباره نام تاریخی ارومیه احیا شد. این تغییرات نام، خود گویای تحولات سیاسی و اجتماعی هر دوره در این منطقه است.

ارومیه در اعماق تاریخ: دوران باستان

شواهد باستان شناسی حاکی از قدمت بی نظیر ارومیه و نواحی اطراف آن است. تپه های باستانی نظیر گوگ تپه، دیگاله و به ویژه تپه حسنلو در نزدیکی دریاچه ارومیه، گنجینه هایی از ادوار پیش از تاریخ را آشکار کرده اند. کاوش های باستان شناسی در تپه حسنلو منجر به کشف یکی از برجسته ترین آثار هنری باستانی ایران، یعنی جام طلای حسنلو، شد. این جام متعلق به عصر آهن و حدود ۸۰۰ سال پیش از میلاد مسیح است و اهمیت هنری و تاریخی فوق العاده ای دارد که پرده از تمدن های پیشرفته ساکن در این منطقه برمی دارد.

در هزاره دوم و اوایل هزاره اول پیش از میلاد، ارومیه بخشی از قلمرو پادشاهی قدرتمند اورارتو بود. اورارتوها که از نظر زبانی با هوریان آناتولی ارتباط داشتند، در این منطقه حضور گسترده ای داشتند. اما موقعیت استراتژیک ارومیه آن را به میدان رقابت قدرت های منطقه ای تبدیل کرد. آشوریان، یکی دیگر از تمدن های بزرگ بین النهرین، نفوذ زیادی بر این سرزمین داشتند و در قرن هشتم پیش از میلاد، سارگون دوم پادشاه آشور، اورارتوها را شکست داد. در همین دوره، پادشاهی مانّا نیز در جنوب دریاچه ارومیه ظهور کرد و نقش مهمی در کشمکش های منطقه ای ایفا نمود.

پس از این دوران، ارومیه به ترتیب تحت نفوذ و حاکمیت مادها و سپس هخامنشیان قرار گرفت. اگرچه شواهد مستند از نقش دقیق ارومیه در این دوره ها کمتر است، اما موقعیت آن در مسیرهای ارتباطی مهم، نشان دهنده اهمیت آن بوده است. برخی مورخان و محققان معتقدند که منطقه آذربایجان، و به طور خاص ارومیه، زادگاه زرتشت پیامبر بوده و این موضوع بر قداست تاریخی این سرزمین می افزاید. در دوران اشکانی و ساسانی نیز، ارومیه به دلیل قرار گرفتن در مرزهای شرقی امپراتوری روم و غرب ایران، دارای اهمیت استراتژیک نظامی و تجاری بود و از نقاط حساس برای دفاع از قلمرو ایران محسوب می شد.

ارومیه در سپیده دم اسلام: فتوحات و قرون اولیه اسلامی

با طلوع اسلام و آغاز فتوحات مسلمانان، ارومیه نیز به قلمرو اسلامی پیوست. روایت های تاریخی متعددی درباره فتح این شهر وجود دارد. برخی منابع، فتح ارومیه را به عتبة بن فرقد در زمان خلافت عمر نسبت می دهند که در حدود سال ۲۰ هجری قمری (۶۴۰ میلادی) برای فتح موصل اعزام شده بود. برخی دیگر نیز صدقه بن علی، از فرماندهان عضدالدوله دیلمی، را فاتح ارومیه و بنیان گذار قلعه های متعدد در آن می دانند.

جغرافیدانان برجسته قرن چهارم هجری نظیر ابن حوقل، اصطخری و مقدسی، در توصیفات خود به اهمیت ارومیه اشاره کرده اند. ابن حوقل و اصطخری، ارومیه را پس از اردبیل و مراغه، سومین شهر مهم آذربایجان معرفی کرده و به حاصلخیزی، پرآبی و فراوانی میوه های آن تأکید کرده اند. مقدسی نیز ارومیه را در محدوده ارمنستان قرار داده و اداره آن را از دوین ذکر کرده است. این توصیفات نشان می دهد که ارومیه در آن زمان بر سر بزرگراه مهمی قرار داشت که اردبیل را به مراغه، برکری (شمال غرب دریاچه وان) و آمِد متصل می کرد.

در این دوره، ارومیه نقش مهمی در مسیرهای تجاری منطقه ایفا می کرد. همچنین، حاکمیت های محلی نیز در این منطقه شکل گرفتند. از جمله می توان به نقش جستان بن شرمزن در دوره سیطره دیلمیان بر آذربایجان اشاره کرد که پس از درگیری ها و ائتلاف های متعدد با دیگر امیران، ارومیه را مستحکم کرد و دیوارهایی پیرامون آن ساخت. حضور کردهای هذبانی نیز در این منطقه برجسته بود و در برابر تهاجمات مختلف، از جمله غزان، مقاومت هایی از خود نشان دادند. تهاجم غزان در قرن پنجم هجری پیامدهای ویرانگری برای آذربایجان داشت، اما مقاومت های محلی مانع از سقوط کامل منطقه شد.

ارومیه در عصر سلجوقی و مغول

دوره سلجوقیان نیز با گذر سلاطین سلجوقی از ارومیه و تحولات سیاسی در این شهر همراه بود. در قرن ششم هجری، ارومیه شاهد نبردها و ویرانی های بسیاری شد. قزل ارسلان، از اتابکان آذربایجان، در سال ۵۸۵ هجری قمری (۱۱۸۹ میلادی) ارومیه را محاصره و پس از تسخیر، تاراج و ویران کرد. این واقعه نشان دهنده آسیب پذیری شهر در برابر قدرت های منطقه ای و داخلی بود.

در دوران حکومت جلال الدین خوارزمشاه بر آذربایجان در اوایل قرن هفتم هجری، ارومیه و شهرهای اطراف آن نظیر سلماس و خوی بخشی از قلمرو امیره ای سلجوقی بودند که جلال الدین او را از همسر اولش ازبک جدا کرده بود. ماندن جلال الدین در ناحیه ارومیه-اشنو در زمستان سال های ۶۲۸-۶۳۰ هجری قمری (۱۲۳۰-۱۲۳۱ میلادی) که شدیداً تحت فشار مغولان بود، ممکن است توضیح دهنده ساخت سه گنبد و حتی تدفین او در ارومیه باشد. این بنای تاریخی به عنوان یک برج آرامگاهی، از معماری باشکوه این دوره حکایت دارد.

با حمله مغولان و تشکیل حکومت ایلخانان در ایران، آذربایجان و شهرهایی چون ارومیه وارد دوره ای جدید از تاریخ شدند. اگرچه اطلاعات دقیقی از وضعیت ارومیه در اوایل دوره ایلخانی موجود نیست، اما به طور کلی این دوره با تغییرات جمعیتی و تحولات فرهنگی گسترده ای همراه بود. ایلخانان، به ویژه در دوران غازان خان، به آبادانی و توسعه شهرهای مهم می پرداختند و احتمالاً ارومیه نیز از این تحولات بی نصیب نماند.

ارومیه در سایه تیموریان و ترکمانان (آق قویونلو و قراقویونلو)

پس از فروپاشی ایلخانان و ظهور قدرت های محلی و سپس حمله تیمور لنگ، ارومیه وارد فاز جدیدی از آشوب ها و تحولات شد. بر اساس وقایع نامه های محلی، امیر تیمور ارومیه را به عنوان تیول به گرگین بیگ، از ایل افشار، واگذار کرد تا عشایر شورشی منطقه را سرکوب کند. گرگین بیگ در دژ توپراق قلعه در نزدیکی ارومیه مستقر شد و این امر نشان دهنده نفوذ ایل افشار در اداره این منطقه بود.

در اواخر قرن هشتم و اوایل قرن نهم هجری قمری، ارومیه تحت سلطه حکومت های ترکمانان قرار گرفت. ابتدا قراقویونلوها و سپس آق قویونلوها، بر آذربایجان و مناطق اطراف آن حکمرانی کردند. این دوره ها نیز با درگیری های مداوم و تغییر و تحولات سیاسی همراه بود. از جمله بناهایی که از این دوران می توان به آن اشاره کرد، مسجد اوزون حسن آق قویونلو است که بنای آن توسط پسرش یعقوب به پایان رسید و یادآور حضور این سلسله در منطقه است.

حکومت های محلی و ایلات قدرتمند نظیر افشارها در دشت ارومیه، همواره نقش مهمی در سرنوشت شهر ایفا می کردند و در کشمکش های میان قدرت های بزرگ تر، موقعیت خود را تقویت می نمودند. این دوره، مقدمه ای بر ظهور صفویان و آغاز دوره ای پرتلاطم برای ارومیه بود.

ارومیه در دوران صفویه: کانون کشمکش ها

دوران صفویه (قرون ۱۶ تا ۱۸ میلادی) برای ارومیه سرشار از درگیری ها و تحولات بود. این شهر به دلیل موقعیت مرزی و استراتژیک خود، همواره میدان نبرد میان دو قدرت بزرگ آن زمان، یعنی صفویان و عثمانیان، بود.

یکی از مهم ترین وقایع این دوره، نبرد دمدم است که در تاریخ نگاری صفوی جایگاه ویژه ای دارد. امیرخان برادوست، حاکم کرد منطقه، با بازسازی دژ دمدم در سال ۱۶۰۹ میلادی، به نوعی اعلام استقلال کرد که تهدیدی برای قدرت صفویه در شمال غرب ایران محسوب می شد. شاه عباس اول، پس از محاصره ای طولانی و شدید به رهبری وزیر اعظم خود حاتم بیگ، دیمدیم را در تابستان ۱۶۱۰ فتح کرد. پیامدهای این نبرد برای کردها بسیار سنگین بود؛ شاه عباس دستور قتل عام در برادوست و مکری را صادر کرد، بسیاری از قبایل کرد را به خراسان کوچاند و ایل ترک افشار را دوباره در منطقه اسکان داد تا نفوذ صفویه را تثبیت کند.

اولیای چلبی، جهانگرد مشهور عثمانی، در سال ۱۰۶۵ هجری قمری (۱۶۵۵ میلادی) به ارومیه سفر کرده و گزارش های پرجزئیاتی از شهر ارائه داده است. او ارومیه را شهری باشکوه با برج و باروهای مستحکم توصیف می کند و اطلاعاتی درباره محیط شهر، ارتفاع دیوارها، تعداد محله ها، خانه ها، مساجد (از جمله مسجد اوزون حسن آق قویونلو) و جمعیت روستایی دشت ارومیه ارائه می دهد. طبق گزارش او، ارومیه ۶۰ محله، ۶ هزار خانه و ۸ مسجد جامع داشت و اطراف آن ۱۵۰ روستا با ۳۰۰ هزار نفر جمعیت روستایی وجود داشت.

در این دوره، ارومیه میزبان تنوع مذهبی بود و علاوه بر تشیع که مذهب رسمی صفویان بود، تسنن نیز در میان مردم محلی، به ویژه کردها، رواج داشت. نفوذ طریقت نقشبندی در میان اهل تسنن از این امر قابل درک است که سلطان مراد عثمانی در سال ۱۰۴۹ قمری (۱۶۳۹ میلادی) شیخ محمود ارموی را که ده ها هزار طرفدار داشت، در دیاربکر اعدام کرد.

نبرد دمدم در دوران صفویه، نمادی از کشمکش های قدرت در ارومیه و سیاست های جابجایی جمعیتی برای تثبیت حاکمیت مرکزی بود.

ارومیه در دوران افشاریه و زندیه: آشوب و استقلال های زودگذر

پس از صفویان و با به قدرت رسیدن نادرشاه افشار، ارومیه همچنان در معرض درگیری ها و نبردها باقی ماند. نادرشاه موفق شد مناطقی از جمله ارومیه را از اشغال عثمانیان بازپس گیرد. با این حال، پس از انقراض سلسله افشاریه در سال ۱۱۶۱ هجری قمری (۱۷۴۸ میلادی)، دوره جدیدی از بی ثباتی آغاز شد.

آزادخان افغان، یکی از فرماندهان ارتش نادر، از فرصت استفاده کرده و ارومیه را تصرف نمود و برای مدت کوتاهی آن را به پایتخت امیرنشین خود تبدیل کرد. نام کوه اوغان داغی در شمال ارومیه یادآور حضور این حاکم افغان است. اما این استقلال ها دیری نپایید. محمدحسن خان قاجار در سال ۱۱۶۹ هجری قمری (۱۷۵۵-۱۷۵۶ میلادی) آزادخان را شکست داد و ارومیه را به تصرف خود درآورد.

پس از آن، کریمخان زند، بنیان گذار سلسله زندیه، در زمستان ۱۱۷۳ هجری قمری (۱۷۵۹-۱۷۶۰ میلادی) ارومیه را محاصره و پس از چند ماه به تصرف خود درآورد و آذربایجان را به قلمرو زندیه ملحق ساخت. با پایان سلسله زندیه، ایلات قدرتمند منطقه نظیر افشارهای ارومیه، شقاقی های سراب و دنبلی های خوی، ائتلاف هایی را علیه قاجاریان شکل دادند که البته موفقیتی در پی نداشت. این دوره، بیانگر نفوذ و قدرت ایلات محلی در اداره امور ارومیه بود که در نهایت با تثبیت قدرت مرکزی قاجار، از اهمیت آن ها کاسته شد.

ارومیه در دوران قاجار: نفوذ قدرت های بیگانه

دوران قاجار (قرون ۱۸ تا ۲۰ میلادی) برای ارومیه با نفوذ فزاینده قدرت های بیگانه، به ویژه روسیه و عثمانی، و شورش های محلی همراه بود. فتحعلی شاه قاجار، حاکمانی را از سوی دولت مرکزی برای ارومیه منصوب کرد که نشان دهنده تضعیف قدرت بیگلربیگی های محلی افشار بود.

در جریان جنگ های ایران و روسیه در سال ۱۸۲۸ میلادی، ارومیه برای چند ماه توسط سربازان روس اشغال شد. این اشغال، سرآغاز دوره ای از دخالت های مکرر خارجی در منطقه آذربایجان و به ویژه ارومیه بود. در سال ۱۸۸۰ میلادی، شیخ عبیدالله شمدینان، یکی از رهبران کرد، به آذربایجان حمله کرد و ارومیه را تا مرز تسلیم شدن محاصره نمود، اما با مداخله خان ماکو، شهر نجات یافت. این رویداد، نشان دهنده پیچیدگی های قومی و مذهبی منطقه و تأثیر آن بر امنیت شهر بود.

در اوایل قرن بیستم و با نزدیک شدن به جنگ جهانی اول، رقابت های روس و عثمانی در منطقه تشدید شد. در سال ۱۹۰۶ میلادی، عثمانی ها بخش هایی از منطقه ارومیه را به بهانه اختلافات مرزی اشغال کردند. سپس، در دسامبر ۱۹۱۱، سربازان روس نیز به دنبال درگیری های تبریز، ارومیه را اشغال کردند. این اشغال های مکرر، شهر را در آستانه یکی از خونین ترین فصول تاریخ خود قرار داد.

ارومیه در دوران معاصر: جنگ ها، تحولات و هویت نوین

دوران معاصر، به ویژه از آغاز قرن بیستم، برای ارومیه با رویدادهای بسیار پرفراز و نشیب و اغلب تراژیک همراه بوده است.

جنگ جهانی اول: با آغاز جنگ جهانی اول، ارومیه چندین نوبت بین نیروهای روس، عثمانی و گروه های محلی دست به دست شد. پس از فروپاشی ارتش روسیه در سال ۱۹۱۷، خلاء قدرتی در شهر ایجاد شد و اداره امور به دست شورای مسیحیان آشوری (موتاوا) افتاد. این دوره با رویدادهای خونینی همراه بود که منجر به کشتار مسلمانان ارومیه و ترور مطران مارشیمون (رهبر آشوریان) به دست کردهای طرفدار سمکو شد. مهاجرت دسته جمعی حدود ۵۰ تا ۷۰ هزار نفر از آشوریان به سوی جنوب برای پناه گرفتن تحت حمایت بریتانیا، یکی از تلخ ترین صفحات تاریخ این شهر است.

شورش سمکو شکاک: در سال ۱۲۹۹ شمسی (۱۹۲۰ میلادی)، اسماعیل آقا معروف به سمکو شکاک، رهبر ایل شکاک، به کمک ارشدالملک ارومیه را تصرف کرد. این قیام، پیامدهای مخربی برای شهر داشت و تا سال ۱۳۰۱ شمسی، که نیروهای ارتش به منطقه رسیدند و سمکو متواری شد، بی ثباتی ادامه یافت. پس از این ویرانی ها، آرامش به تدریج به شهر بازگشت و حکومت مرکزی توانست دوباره کنترل خود را بر غرب دریاچه ارومیه اعمال کند.

دوره پهلوی: در دوره پهلوی، اوضاع شهر ارومیه رفته رفته بهبود یافت. زیرساخت ها توسعه پیدا کردند و در سال ۱۹۱۶ میلادی خط آهن جلفا-تبریز یک شاخه ۳۰ مایلی به ارومیه رسید. نام شهر در این دوره به رضائیه تغییر کرد و تا انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ این نام حفظ شد.

پس از انقلاب اسلامی ۱۳۵۷: با پیروزی انقلاب، نام شهر دوباره به ارومیه بازگشت. این شهر در دوران جنگ ایران و عراق نیز شاهد موشک باران توسط نیروی هوایی عراق در سپتامبر ۱۹۸۰ بود که خساراتی به بار آورد. در سال های اخیر، بحران خشک شدن دریاچه ارومیه به یک چالش محیط زیستی بزرگ تبدیل شده که تبعات اجتماعی و اقتصادی گسترده ای برای منطقه داشته و به یکی از دغدغه های اصلی مردم تبدیل شده است.

امروزه ارومیه به عنوان شهری با تنوع قومی و مذهبی شناخته می شود که آذری ها و کردها بخش عمده جمعیت آن را تشکیل می دهند و اقلیتی از مسیحیان (آشوری و ارمنی) نیز در آن سکونت دارند. این همزیستی فرهنگی و قومی، میراث دیرینه این شهر است. از برجستگی های فرهنگی معاصر ارومیه می توان به جایگاه آن در والیبال ایران به عنوان قطب والیبال و موسیقی عاشیقی اشاره کرد که مکتب عاشیقی ارومیه از اصیل ترین و قدیمی ترین مکاتب در این هنر به شمار می رود و به ثبت ملی نیز رسیده است.

ارومیه، با تمام فراز و نشیب ها، همواره نمادی از مقاومت و پویایی فرهنگی در منطقه آذربایجان بوده است.

میراث تاریخی: بناها و اماکن دیدنی ارومیه

ارومیه با داشتن قدمتی چند هزار ساله، میزبان مجموعه ای غنی از بناها و اماکن تاریخی است که هر یک روایتگر بخشی از گذشته پرفراز و نشیب این شهر هستند و اهمیت تاریخی آن را دوچندان می کنند. این آثار، حافظه جمعی شهر را زنده نگه می دارند و برای بازدیدکنندگان جذابیت های فراوانی دارند.

مساجد تاریخی

• مسجد جامع ارومیه: این مسجد عظیم که گمان می رود بر روی ویرانه های یک آتشکده باستانی ساخته شده باشد، قدمتی به قرن هفتم هجری قمری (سیزدهم میلادی) دارد و شاهکاری از معماری اسلامی در منطقه است.
• مسجد سردار: از دیگر مساجد قدیمی شهر که با معماری خاص خود شناخته می شود.
• مسجد مناره و مسجد سیدالشهدا: این مساجد نیز از جمله بناهای مذهبی و تاریخی مهم ارومیه هستند.

بناهای باستانی و آرامگاهی

• سه گنبد: برجی آرامگاهی مربوط به دوره سلجوقی، که با گچ بری ها و تزئینات آجری زیبای خود، نمونه ای برجسته از هنر معماری آن دوران است. برخی آن را مرتبط با جلال الدین خوارزمشاه می دانند.
• تپه حسنلو: اگرچه بقایای آن به عنوان بنای ساختمانی مطرح نیست، اما کاوش های این تپه منجر به کشف جام طلای حسنلو و دیگر اشیای باستانی شده که از اهمیت محوطه های باستانی اطراف شهر حکایت دارد.

کلیساهای تاریخی

ارومیه به دلیل حضور دیرینه آشوریان و ارامنه، دارای کلیساهای متعددی است که بسیاری از آنها از قدمت بالایی برخوردارند و معماری منحصر به فردی دارند.

• کلیسای ننه مریم (مار یوحنا): یکی از قدیمی ترین کلیساهای جهان، که بر اساس برخی روایات، قدمت آن به دوران ساسانی و حتی پیش از اسلام بازمی گردد. معماری سنگی و ساده آن بسیار چشمگیر است.
• کلیسای ماریوخنه و کلیسای حضرت مریم: این کلیساها نیز از مراکز مهم عبادی و تاریخی برای مسیحیان منطقه محسوب می شوند.

بازار قدیمی ارومیه

بازار تاریخی ارومیه، بافت سنتی و هویت کهن شهر را حفظ کرده است. این بازار از دوره های صفویه و قاجار برجای مانده و با راسته بازارها، کاروان سراها، و تیمچه های خود، قلب اقتصادی و اجتماعی شهر در گذشته بوده است. معماری آجری، طاق ها و گنبدهای آن، فضایی دلنشین برای کسب و کار و گردشگری فراهم آورده است.

خانه ها و عمارت های تاریخی

تعدادی از خانه های دوره قاجار و اوایل پهلوی در ارومیه باقی مانده اند که با معماری خاص خود، از جمله اندرونی و بیرونی، حیاط های وسیع، و تزئینات گچ بری، جلوه ای از سبک زندگی اشراف و بزرگان آن دوره را به نمایش می گذارند. خانه هایی مانند خانه انصاری، خانه جنرال و عمارت شهربانی ارومیه از این جمله هستند.

دروازه های قدیمی شهر

شهر ارومیه در گذشته برای حفظ امنیت خود دارای هشت دروازه در اطراف حصار شهر بوده است. این دروازه ها که محل استقرار نیروهای نظامی و کنترل ورود و خروج بوده اند، اسامی چون دروازه بالو (سلماس)، دروازه توپراق قلعه، دروازه سویوق بولاق، دروازه بازار باش، دروازه ارک، دروازه یوردشاه، دروازه نوگچر و گذر را داشته اند. اگرچه امروزه بسیاری از این دروازه ها از بین رفته اند، اما نام آن ها در حافظه تاریخی شهر باقی مانده است.

نتیجه گیری: ارومیه، شهری با گذشته ای پرفراز و نشیب

تاریخچه ارومیه، روایتی از پایداری و تاب آوری در برابر تحولات بی شمار است. این شهر، به دلیل موقعیت استراتژیک و حاصلخیزی دشت خود در جوار دریاچه ارومیه، همواره به عنوان یک دروازه تمدن ها و نقطه تلاقی فرهنگ ها و قدرت های مختلف عمل کرده است. از دوران اورارتو و مانّا گرفته تا ظهور اسلام، دوره های سلجوقی، مغول، تیموریان، صفویه، افشاریه، زندیه و قاجار، ارومیه همواره نقشی محوری در تاریخ آذربایجان و ایران ایفا نموده است.

حوادث تاریخی ارومیه، از اشغال های مکرر و نبردهای خونین گرفته تا تغییرات نام و جابجایی های جمعیتی، همگی بر هویت کنونی این شهر تأثیر گذاشته اند. با این حال، ارومیه با حفظ میراث فرهنگی و تاریخی غنی خود، تنوع قومی و مذهبی را در طول قرون پاس داشته و به عنوان نمادی از همزیستی و پویایی شناخته می شود. درک این گذشته پربار، نه تنها به شناخت عمیق تر ریشه های ارومیه کمک می کند، بلکه راهنمایی برای ساخت آینده ای روشن تر برای این شهر کهن است.