تاریخ ایران در غار دربند رشی

غار دربند رشی در رودبار گیلان یکی از مهم ترین محوطه های باستان شناسی ایران است که شواهدی بی نظیر از نخستین زیستگاه های انسان در دوران پارینه سنگی ارائه می دهد. یافته های دکتر فریدون بیگلری در این غار تاریخ حضور انسان در ایران را تا حدود ۲۰۰ هزار سال پیش عقب برده و جایگاه ویژه ای در تاریخ نگاری کشورمان دارد.

غار دربند رشی واقع در شهرستان رودبار استان گیلان گنجینه ای ارزشمند از دوران پیش از تاریخ ایران است. این محوطه باستانی شامل دو غار مجاور به نام های دربند رشی ۱ (کهکشان) و دربند رشی ۲ (آزادی) است که در نزدیکی روستای رشی در دامنه کوه درفک و مشرف به دره رودخانه سفیدرود قرار گرفته اند. موقعیت جغرافیایی این غارها در منطقه کوهستانی البرز و در کنار یک مسیر آبی مهم آن ها را به مکانی ایده آل برای سکونت گروه های شکارگر و گردآورنده خوراک در دوره های بسیار کهن تبدیل کرده بود. دسترسی به منابع آب پناه طبیعی غارها و موقعیت استراتژیک در مسیرهای احتمالی مهاجرت انسان های اولیه همگی به اهمیت این مکان برای مطالعات دیرین انسان شناسی و باستان شناسی پارینه سنگی می افزایند. کاوش ها و بررسی های علمی در این غارها لایه های متعددی از سکونت های انسانی را آشکار ساخته که هر یک پنجره ای به سوی زندگی انسان در اعصار گذشته می گشایند. این غارها نه تنها از نظر باستان شناسی حائز اهمیت هستند بلکه به دلیل قرار گرفتن در منطقه ای با زیبایی های طبیعی چشم نواز توجه علاقه مندان به طبیعت و تاریخ را نیز به خود جلب می کنند. با این حال ارزش اصلی آن ها در شواهد بی بدیلی است که از حضور انسان های نخستین در فلات ایران ارائه می دهند. مطالعات دقیق بر روی یافته های فرهنگی و طبیعی این محوطه اطلاعات حیاتی در مورد الگوهای سکونت فناوری ابزارسازی و شیوه معیشت انسان های پارینه سنگی در این بخش از آسیا فراهم می آورد.

جایگاه غار دربند رشی در تاریخ ایران

غار دربند رشی جایگاهی بی نظیر در تاریخ نگاری پارینه سنگی ایران دارد. پیش از کشف و مطالعه دقیق این محوطه درک ما از قدمت حضور انسان در فلات ایران عمدتاً بر اساس یافته های پراکنده از سایت هایی با قدمت کمتر یا گاه نگاری های کمتر دقیق استوار بود. اما غار دربند رشی با ارائه شواهد مستند و قابل تاریخ گذاری علمی خط زمانی حضور انسان در ایران را به طور چشمگیری به عقب برد. این غار به عنوان یکی از قدیمی ترین و معتبرترین زیستگاه های شناخته شده انسان در ایران نقش کلیدی در بازنگری مدل های مهاجرت و پراکنش انسان های اولیه در آسیا ایفا می کند. اهمیت آن تنها به قدمت آن محدود نمی شود بلکه نوع یافته های فرهنگی به ویژه ابزارهای سنگی اطلاعات ارزشمندی در مورد توانایی های شناختی فناوری و رفتارهای معیشتی انسان های ساکن در آن دوره ارائه می دهد. دربند رشی نشان می دهد که ایران یکی از مناطق مهم در مسیر پراکنش های اولیه انسان ریخت ها از آفریقا به سمت شرق و شمال بوده است. این محوطه به عنوان یک سایت مرجع برای مقایسه با سایر سایت های پارینه سنگی در منطقه و حتی در مقیاس جهانی مورد استفاده قرار می گیرد و به درک بهتر تنوع فرهنگی و زیستی گروه های انسانی در پلیستوسن کمک می کند.

نخستین زیستگاه های انسان در ایران

مفهوم نخستین زیستگاه های انسان در ایران به محوطه های باستان شناسی اشاره دارد که شواهد فیزیکی از قدیمی ترین حضور و فعالیت های انسان ریخت ها را در این سرزمین در خود جای داده اند. این شواهد عمدتاً شامل ابزارهای سنگی دست ساز بقایای استخوان حیوانات شکار شده و گاهی آثاری از استفاده کنترل شده از آتش هستند. سایت هایی مانند کشفرود در خراسان شیواتو در آذربایجان غربی و گنج پر در گیلان پیش از دربند رشی به عنوان برخی از قدیمی ترین محوطه های پارینه سنگی ایران شناخته می شدند اما گاه نگاری آن ها اغلب چالش برانگیز بود. کشف و تاریخ گذاری دقیق تر غار دربند رشی درک ما از این دوره را متحول کرد. این غار در کنار سایت های دیگر تصویری کلی تر از چگونگی استقرار و پراکنش انسان های اولیه در پهنه فلات ایران ارائه می دهد. این زیستگاه های اولیه نشان دهنده توانایی انسان ریخت ها در سازگاری با محیط های مختلف از دشت های باز گرفته تا دامنه های کوهستانی و کنار رودخانه ها و بهره برداری از منابع موجود برای بقا هستند. مطالعه این محوطه ها به ما کمک می کند تا الگوهای رفتاری مسیرهای مهاجرت و تحولات فناوری در میان قدیمی ترین ساکنان ایران را شناسایی کنیم.

تاریخ سکونت در منطقه دربند رشی

بر اساس شواهد باستان شناسی به دست آمده از غارهای دربند رشی ۱ و ۲ تاریخ سکونت انسان در این منطقه به دوره های بسیار کهن پارینه سنگی بازمی گردد. کاوش ها نشان دهنده توالی اشغال در لایه های مختلف رسوبی درون غارها هستند. قدیمی ترین شواهد سکونت در این محوطه مربوط به دوران پارینه سنگی میانی است هرچند احتمال وجود لایه های قدیمی تر مربوط به پارینه سنگی قدیم نیز مطرح شده است. ابزارهای سنگی کشف شده در این لایه ها که عمدتاً شامل سنگ نگاره ها تراشه ها و ابزارهای ساخته شده به روش لوالوایی هستند ویژگی های صنایع ابزارسازی مربوط به انسان های نئاندرتال یا انسان های هوشمند اولیه را نشان می دهند. وجود بقایای استخوان حیوانات در کنار ابزارها حاکی از فعالیت های شکار و قصابی در داخل غارهاست. این غارها به عنوان پناهگاهی موقت یا فصلی برای گروه های کوچنده مورد استفاده قرار می گرفته اند. توالی لایه ها در غارها امکان مطالعه تغییرات در الگوهای ابزارسازی و احتمالا تغییرات آب و هوایی و زیست محیطی در طول هزاران سال را فراهم می کند و تصویری دینامیک از تاریخ سکونت در این نقطه کلیدی ارائه می دهد.

دوران پارینه سنگی و غار دربند رشی

دوران پارینه سنگی (پالئولیتیک) طولانی ترین دوره پیش از تاریخ بشر است که با ظهور نخستین ابزارهای سنگی و پایان عصر یخبندان اصلی مشخص می شود. این دوره به سه زیردوره اصلی تقسیم می شود: پارینه سنگی قدیم میانی و جدید. غار دربند رشی عمدتاً با دوران پارینه سنگی میانی مرتبط است دوره ای که تقریباً از حدود ۳۰۰ هزار سال پیش آغاز شده و تا حدود ۴۰ هزار سال پیش ادامه داشته است. این دوره مصادف با ظهور و تکامل انسان نئاندرتال در اروپا و خاور نزدیک و نیز ظهور انسان هوشمند (*Homo sapiens*) در آفریقا و پراکنش اولیه آن به سایر نقاط جهان است. ابزارهای سنگی شاخص این دوره به ویژه در منطقه خاور نزدیک شامل مجموعه موستری (Mousterian) است که با استفاده از تکنیک لوالوایی (Levallois) برای تهیه تراشه های از پیش شکل داده شده مشخص می شود. یافته های غار دربند رشی به ویژه ابزارهای سنگی آن شباهت های زیادی با مجموعه های موستری منطقه دارند و نشان می دهند که ساکنان این غار نیز از فناوری های ابزارسازی پیشرفته این دوره بهره می برده اند. مطالعه دربند رشی در چارچوب دوران پارینه سنگی میانی به درک بهتر رفتار فناوری و پراکنش انسان های این دوره در فلات ایران و ارتباط آن ها با گروه های انسانی در مناطق همجوار کمک می کند.

گاه نگاری علمی تاریخ حضور انسان ریخت در ایران

گاه نگاری علمی در باستان شناسی فرآیند تعیین سن دقیق یا تقریبی محوطه ها و یافته های باستانی است. برای تعیین قدمت تاریخ حضور انسان ریخت ها در ایران به ویژه در دوره های بسیار کهن مانند پارینه سنگی از روش های متنوعی استفاده می شود. روش های مطلق تاریخ گذاری مانند تاریخ گذاری رادیوکربن (برای دوره های تا حدود ۵۰ هزار سال پیش) تاریخ گذاری لومینسانس نوری تحریک شده (OSL) برای رسوبات و تاریخ گذاری اورانیوم-توریم (U-Th) برای مواد کربناتی مانند چکیده سنگ ها یا استخوان ها ابزارهای قدرتمندی برای تعیین سن مستقیم لایه ها یا یافته ها هستند. علاوه بر این از روش های نسبی مانند چینه شناسی (Stratigraphy) که بر اساس توالی لایه های رسوبی عمل می کند و نیز گاه نگاری نسبی بر اساس تیپولوژی ابزارهای سنگی (مقایسه سبک و فناوری ساخت ابزارها با مجموعه های تاریخ گذاری شده در مناطق دیگر) استفاده می شود. در مورد غار دربند رشی ترکیبی از این روش ها به کار رفته است. تحلیل دقیق لایه های رسوبی مطالعه میکروسکوپی رسوبات و احتمالا استفاده از روش های تاریخ گذاری مطلق بر روی مواد مناسب امکان تعیین گاه نگاری دقیق این محوطه را فراهم آورده است. این رویکرد علمی اعتبار یافته های دربند رشی را افزایش داده و آن را به یک سایت کلیدی برای درک گاه نگاری پارینه سنگی در ایران تبدیل کرده است.

قدمت ۲۰۰ هزار ساله دربند رشی

یکی از مهم ترین نتایج مطالعات در غار دربند رشی تعیین قدمت تقریبی ۲۰۰ هزار سال برای قدیمی ترین لایه های حاوی شواهد سکونت انسان در این محوطه است. این تاریخ گذاری که با استفاده از روش های علمی گاه نگاری بر روی رسوبات و یافته های باستان شناسی صورت گرفته اهمیت فوق العاده ای دارد. قدمت ۲۰۰ هزار ساله غار دربند رشی را در زمره قدیمی ترین زیستگاه های انسان در ایران و منطقه غرب آسیا قرار می دهد و نشان می دهد که انسان ریخت ها بسیار زودتر از آنچه قبلاً تصور می شد در این بخش از جهان حضور داشته اند. این دوره زمانی مصادف با اواخر دوران پارینه سنگی قدیم یا اوایل پارینه سنگی میانی است و می تواند با حضور گونه هایی مانند *Homo heidelbergensis* یا نخستین گروه های *Homo sapiens* در مراحل اولیه پراکنش از آفریقا مرتبط باشد هرچند که کشف بقایای فسیلی انسان در این محوطه برای تأیید قطعی گونه ضروری است. این قدمت درک ما از مسیرهای مهاجرت انسان های اولیه و زمان بندی آن ها را دستخوش تغییر کرده و نشان می دهد که فلات ایران از دیرباز نقش یک کریدور یا منطقه مهم برای سکونت انسان ها را ایفا می کرده است.

یافته های دکتر فریدون بیگلری

دکتر فریدون بیگلری باستان شناس برجسته ایرانی و متخصص دوران پارینه سنگی نقش محوری در کشف مطالعه و معرفی جهانی غار دربند رشی ایفا کرده است. او که سال ها در موزه ملی ایران به فعالیت های پژوهشی و میدانی مشغول بوده کاوش ها و بررسی های سیستماتیک در این محوطه را هدایت کرده است. تیم تحت سرپرستی او با دقت فراوان به لایه برداری و مستندسازی یافته ها در غارهای دربند رشی ۱ و ۲ پرداختند. فعالیت های دکتر بیگلری شامل شناسایی نقشه برداری کاوش و تحلیل یافته های سنگی و سایر شواهد باستان شناسی بود. او با استفاده از دانش تخصصی خود در زمینه ابزارهای سنگی پارینه سنگی توانست نوع و قدمت نسبی مجموعه های فرهنگی کشف شده در غار را تعیین کند و با همکاری متخصصان گاه نگاری تاریخ گذاری مطلق لایه ها را امکان پذیر سازد. انتشار نتایج تحقیقات او در مجلات علمی معتبر داخلی و بین المللی توجه جامعه علمی جهان را به اهمیت غار دربند رشی جلب کرد و جایگاه آن را به عنوان یک سایت کلیدی در باستان شناسی پارینه سنگی ایران تثبیت نمود. نقش دکتر بیگلری در حفاظت و معرفی این میراث ارزشمند نیز بسیار حائز اهمیت است.

نتایج یافته ها در دربند رشی

نتایج کاوش ها و مطالعات باستان شناسی در غار دربند رشی به سرپرستی دکتر فریدون بیگلری حجم قابل توجهی از اطلاعات در مورد زندگی انسان در دوران پارینه سنگی میانی در شمال ایران ارائه داده است. مهم ترین یافته ها شامل مجموعه های غنی از ابزارهای سنگی است. این ابزارها که عمدتاً از سنگ چخماق و کوارتزیت ساخته شده اند شامل تراشه ها سنگ نگاره ها ابزارهای دندانه دار و خراشنده ها هستند که ویژگی های صنعت موستری را نشان می دهند. تنوع ابزارها حاکی از انجام فعالیت های مختلفی مانند برش سوراخ کردن خراشیدن و آماده سازی مواد بوده است. علاوه بر ابزارهای سنگی بقایای استخوان حیوانات نیز در لایه های باستان شناسی کشف شده اند که نشان دهنده رژیم غذایی مبتنی بر شکار حیواناتی مانند بز کوهی و احتمالا گوزن و اسب است. وجود آثار سوختگی و خاکستر در برخی لایه ها می تواند شاهدی بر استفاده کنترل شده از آتش باشد. تحلیل توزیع فضایی یافته ها درون غار الگوهای استفاده از فضا برای فعالیت های مختلف را نشان می دهد. در مجموع نتایج یافته ها تصویری روشن تر از شیوه زندگی فناوری ابزارسازی راهبردهای معیشتی و سازگاری انسان های پارینه سنگی با محیط کوهستانی البرز در حدود ۲۰۰ هزار سال پیش ارائه می دهد.

سوالات متداول درباره تاریخ ایران در غار دربند رشی:

غار دربند رشی چیست؟

غار دربند رشی یک محوطه باستان شناسی مهم در استان گیلان ایران است که شامل دو غار مجاور می شود و حاوی شواهد ارزشمندی از سکونت انسان در دوران پارینه سنگی است.

شواهد سکونت انسان در غار دربند رشی مربوط به چه دوره ای است؟

قدیمی ترین شواهد سکونت انسان در این غار عمدتاً به دوران پارینه سنگی میانی بازمی گردد که قدمت آن حدود ۲۰۰ هزار سال پیش تخمین زده شده است.

یافته های اصلی باستان شناسی در غار دربند رشی کدامند؟

مهم ترین یافته ها شامل مجموعه های غنی از ابزارهای سنگی مربوط به صنعت موستری و بقایای استخوان حیوانات شکار شده توسط انسان های اولیه است.

کشف غار دربند رشی چه تاثیری بر تاریخ نگاری ایران گذاشت؟

کشف و تاریخ گذاری این غار گاه نگاری حضور انسان در ایران را به طور چشمگیری به عقب برد و جایگاه ایران را در مطالعات پراکنش انسان های اولیه در آسیا پررنگ تر کرد.

نقش دکتر فریدون بیگلری در مطالعات غار دربند رشی چیست؟

دکتر فریدون بیگلری سرپرست تیم کاوش و مطالعه در غار دربند رشی بوده و نقش کلیدی در شناسایی تحلیل و معرفی علمی اهمیت این محوطه داشته است.