به جز مهریه چه چیزهایی تعلق می گیرد

به جز مهریه، حقوق مالی متعددی نظیر نفقه (شامل مسکن، خوراک، پوشاک، هزینه های درمانی و بهداشتی)، اجرت المثل (دستمزد کارهای منزل خارج از وظیفه شرعی)، نحله (هدیه طلاق)، حق تنصیف دارایی (تقسیم اموال کسب شده مرد در طول زندگی مشترک)، استرداد جهیزیه، مهرالمثل و سهم الارث از اموال همسر به زن تعلق می گیرد. این حقوق در کنار حق حضانت فرزند، استقلال مالی و امنیت اقتصادی زن را در مراحل مختلف زندگی زناشویی و پس از آن، از جمله در زمان جدایی، تضمین می کنند.

در نظام حقوقی ایران، تصور رایج بسیاری از افراد، به ویژه زنان، این است که تنها حق مالی آن ها پس از ازدواج و به خصوص در هنگام جدایی، به مهریه محدود می شود. این باور، ریشه در عدم آگاهی کافی از گستره وسیع حقوقی دارد که قانون گذار برای حمایت از زنان در نظر گرفته است. قانون مدنی و قوانین حمایت از خانواده، مجموعه ای از حقوق مالی و حتی غیرمالی را برای زن در طول زندگی مشترک و پس از انحلال عقد نکاح (مانند طلاق، فسخ یا فوت همسر) پیش بینی کرده اند که درک صحیح آن ها برای هر فردی که در شرف ازدواج است، متأهل است یا در مراحل جدایی قرار دارد، حیاتی و ضروری است.

آگاهی از این حقوق نه تنها به زنان کمک می کند تا در زمان نیاز، با دانش کافی و اطمینان خاطر از منافع خود دفاع کنند، بلکه به مردان نیز این امکان را می دهد تا با شناخت مسئولیت ها و تعهدات قانونی خود، تصمیمات آگاهانه تری در زندگی مشترک و آینده اتخاذ نمایند. این مقاله با هدف تبیین جامع تمامی این حقوق، فراتر از مهریه، نگاشته شده است تا با زبانی شیوا و تخصصی، ابهامات موجود را رفع کرده و راهنمایی معتبر برای عموم جامعه باشد.

مهریه، بنیان حق مالی زن: مروری بر ابعاد حقوقی

مهریه، ستون فقرات حقوق مالی زن در عقد نکاح محسوب می شود و بخش جدایی ناپذیری از این پیوند است. شناخت دقیق ماهیت، انواع و شرایط مطالبه آن، مبنایی برای درک سایر حقوق مالی زن خواهد بود.

تعریف و ماهیت حقوقی مهریه

مهریه، مالی است که مرد در هنگام عقد ازدواج یا پس از آن، به موجب توافق طرفین، به زن تملیک می کند. این تملیک، قطعی و بلاعوض است؛ بدین معنا که مهریه به محض جاری شدن صیغه عقد نکاح، وارد مالکیت زن می شود و او می تواند هرگونه تصرفی را که مایل باشد در آن انجام دهد، حتی بدون نیاز به اجازه شوهر. ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی صراحتاً بیان می دارد: به محض وقوع عقد، زن مالک مهر می شود و می تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید. ماهیت مهریه، دین است و بر ذمه مرد قرار می گیرد. این دین می تواند عندالمطالبه باشد (که زن هر زمان بخواهد می تواند آن را مطالبه کند) یا عندالاستطاعه (که مطالبه آن منوط به اثبات توانایی مالی مرد است).

مهریه می تواند شامل هر مالی باشد که ارزش اقتصادی و قابلیت تملک داشته باشد، مانند سکه، طلا، زمین، خانه، خودرو یا حتی حقوق مالی مانند حق آموزش و اشتغال، به شرطی که شرایط شرعی و قانونی مربوط به مالیت و مشخص بودن را داشته باشد.

انواع مهریه و نحوه تعیین آن

مهریه به طور کلی به چند دسته تقسیم می شود که هر یک شرایط و ویژگی های خاص خود را دارد:

• مهرالمسمی: این شایع ترین نوع مهریه است که در هنگام عقد نکاح با توافق زوجین، میزان و نوع آن به صراحت در سند ازدواج قید می شود. مهرالمسمی باید مالی معین، معلوم و قابل تملک باشد.
• مهرالمثل: این نوع مهریه در مواردی تعیین می شود که در عقد نکاح، مهریه به هر دلیلی ذکر نشده باشد یا مهر تعیین شده باطل باشد و بین زوجین نزدیکی واقع شده باشد. در این حالت، دادگاه با در نظر گرفتن ویژگی های زن مانند موقعیت اجتماعی، تحصیلات، سن، زیبایی و وضعیت مالی مرد، مهرالمثل را تعیین می کند.
• مهرالمتعه: این مهریه زمانی به زن تعلق می گیرد که در عقد نکاح، مهریه تعیین نشده باشد و قبل از نزدیکی، طلاق واقع شود. در این صورت، مرد موظف است با توجه به توانایی مالی خود، مبلغی را به عنوان مهرالمتعه به زن بپردازد.

تعیین مهریه در تمامی حالات، باید شفاف و بدون ابهام باشد تا از بروز اختلافات آتی جلوگیری شود. ثبت دقیق آن در سند ازدواج، از اهمیت بالایی برخوردار است.

حق مالکیت و زمان مطالبه مهریه

همانطور که ذکر شد، به محض جاری شدن صیغه عقد، زن مالک مهریه می شود. این حق مالکیت، مطلق است و زن می تواند در زمان حیات مشترک و یا پس از آن، هر زمان که بخواهد، مهریه خود را مطالبه کند. در مهریه عندالمطالبه، زن می تواند حتی بدون قصد طلاق، با مراجعه به مراجع قضایی، مهریه خود را درخواست نماید. مرد نیز مکلف به پرداخت آن است و نمی تواند از پرداخت آن امتناع کند یا به دلیل عدم استحقاق زن، از پرداخت شانه خالی کند.

مطالبه مهریه می تواند از طریق اداره ثبت اسناد و املاک (اجراییه مهریه) یا از طریق دادگاه خانواده صورت گیرد. در صورتی که مرد توانایی مالی پرداخت یکجای مهریه را نداشته باشد، می تواند دادخواست اعسار از پرداخت مهریه را مطرح کرده و در صورت اثبات، دادگاه حکم به تقسیط مهریه خواهد داد.

حقوق مالی فراتر از مهریه: جزئیات و الزامات قانونی

علاوه بر مهریه که حق اصلی زن محسوب می شود، قانون گذار حقوق مالی دیگری را نیز برای حمایت از زن در نظر گرفته است که در ادامه به تفصیل به آن ها می پردازیم.

نفقه: تامین نیازهای اساسی زن

یکی از مهم ترین حقوق مالی زن، حق نفقه است. این حق در ماده ۱۱۰۶ قانون مدنی تصریح شده است: در عقد دائم نفقه زن به عهده شوهر است.

نفقه چیست و موارد شمول آن

نفقه شامل کلیه نیازهای ضروری و متعارف زن است که متناسب با شأن و موقعیت اجتماعی او و نیز وضعیت مالی مرد تعیین می شود. این موارد عبارتند از:

• مسکن
• پوشاک
• خوراک
• اثاثیه منزل
• هزینه های درمانی و بهداشتی
• خادم در صورت عادت زن به داشتن خادم (پیش از ازدواج) یا بیماری

ملاک تعیین این موارد، عرف جامعه و شأن اجتماعی زن است، نه صرفاً نیازهای اولیه بقا. به عبارت دیگر، نفقه باید به گونه ای باشد که زن بتواند زندگی در شأن خود را ادامه دهد.

مبنای قانونی و شرایط دریافت نفقه (تمکین)

مبنای قانونی نفقه، علاوه بر ماده ۱۱۰۶، مواد ۱۱۰۷ و ۱۱۰۸ قانون مدنی است. شرط اساسی برای دریافت نفقه، تمکین زن از شوهر است. تمکین به دو نوع تقسیم می شود:

• تمکین عام: به معنای حضور زن در منزل مشترک و ایفای وظایف زناشویی و اطاعت از مرد در امور مربوط به زندگی مشترک، در حدود شرع و عرف است.
• تمکین خاص: به معنای برقراری روابط زناشویی است.

اگر زن بدون عذر موجه از تمکین خودداری کند، به او ناشزه گفته می شود و حق دریافت نفقه را از دست می دهد. با این حال، باید توجه داشت که اثبات نشوز و عدم تمکین، بر عهده مرد است.

نفقه زن ناشزه

زنی که بدون مانع مشروع و قانونی، از ایفای وظایف همسری خودداری کند، ناشزه محسوب می شود. در این صورت، مرد دیگر الزامی به پرداخت نفقه وی ندارد. با این حال، نشوز لزوماً به معنای از بین رفتن سایر حقوق مالی زن (مانند مهریه یا اجرت المثل) نیست.

تعیین میزان نفقه

میزان نفقه بر اساس عرف، شأن زن و توانایی مالی مرد تعیین می شود. در صورت عدم توافق زوجین، دادگاه از طریق ارجاع به کارشناس دادگستری (که معمولاً یک کارشناس خانواده است)، میزان نفقه را برآورد می کند. نظر کارشناس، مبنای صدور حکم دادگاه خواهد بود.

نفقه ایام گذشته و نفقه ایام عده

زن می تواند نفقه ایام گذشته خود را نیز مطالبه کند، مشروط بر اینکه در آن ایام ناشزه نبوده باشد. در صورت طلاق، زن در دوران عده (مدت زمانی پس از طلاق که زن نمی تواند مجدداً ازدواج کند)، نیز مستحق دریافت نفقه است، مگر اینکه طلاق بائن باشد و زن باردار نباشد. نفقه ایام عده در طلاق رجعی، همچنان بر عهده مرد است.

اجرت المثل: جبران زحمات زن در زندگی مشترک

اجرت المثل یکی دیگر از حقوق مالی است که می تواند به زن تعلق گیرد و معمولاً در زمان طلاق مطرح می شود. این حق برای جبران زحماتی است که زن در طول زندگی مشترک متحمل شده است.

تعریف و شرایط تعلق اجرت المثل

اجرت المثل مبلغی است که بابت کارهایی که زن در منزل شوهر انجام داده، اما این کارها شرعاً و قانوناً از وظایف او نبوده و وی نیز قصد تبرع (رایگان انجام دادن) نداشته است، به او پرداخت می شود. ماده ۲۹ قانون حمایت خانواده (مصوب ۱۳۹۱) در این خصوص مقرر می دارد: دادگاه ضمن رأی خود با توجه به سنوات زندگی مشترک و نوع کارهایی که زوجه در منزل شوهر انجام داده و با در نظر گرفتن توانایی مالی زوج، اجرت المثل ایام زناشویی را تعیین و به پرداخت آن حکم خواهد داد.

شرایط اصلی تعلق اجرت المثل عبارتند از:

• انجام کارها توسط زن در منزل شوهر.
• انجام این کارها به دستور یا درخواست شوهر.
• عدم قصد تبرع از سوی زن.
• عدم وظیفه قانونی یا شرعی برای انجام آن کارها.

مصادیق کارهای مشمول اجرت المثل

مصادیق کارهای مشمول اجرت المثل، شامل تمام خدماتی می شود که زن در منزل انجام داده و خارج از وظایف زناشویی او بوده است، از جمله:

• خانه داری (نظافت، آشپزی، شست وشو)
• تربیت فرزندان
• رسیدگی به امور مهمانان و خانواده همسر

قانون گذار انجام این کارها را وظیفه شرعی و قانونی زن ندانسته و لذا در صورت احراز شرایط، زن مستحق دریافت اجرت المثل خواهد بود.

روش محاسبه و مطالبه اجرت المثل

محاسبه اجرت المثل توسط کارشناس رسمی دادگستری صورت می گیرد. کارشناس با در نظر گرفتن مدت زندگی مشترک، نوع و کمیت کارهای انجام شده، شأن اجتماعی زن و عرف جامعه، میزان آن را برآورد می کند. مطالبه اجرت المثل معمولاً همزمان با دعوای طلاق و یا به صورت مستقل از طریق دادگاه خانواده انجام می شود.

نحله: هدیه ای برای جبران خسارت معنوی طلاق

نحله، یکی دیگر از حقوق مالی است که در صورت طلاق به زن تعلق می گیرد و هدف آن جبران برخی خسارات معنوی ناشی از طلاق است.

نحله چیست و چه تفاوتی با اجرت المثل دارد؟

نحله هدیه ای است که دادگاه در شرایط خاصی به زن اختصاص می دهد. تفاوت اصلی آن با اجرت المثل در این است که نحله معمولاً در صورتی به زن تعلق می گیرد که شرایط دریافت اجرت المثل فراهم نباشد یا امکان تعیین آن وجود نداشته باشد. به عبارت دیگر، اگر زن نتواند عدم قصد تبرع خود را در انجام کارهای منزل اثبات کند، یا به هر دلیل دیگری اجرت المثل به او تعلق نگیرد، دادگاه می تواند به درخواست زن، مبلغی را به عنوان نحله برای او تعیین کند.

شرایط و تعیین میزان نحله

شرایط تعلق نحله عموماً شامل موارد زیر است:

• طلاق به درخواست مرد باشد.
• مرد دلیل موجهی برای طلاق نداشته باشد.
• زن ناشزه نباشد.
• شرایط تعلق اجرت المثل فراهم نباشد یا اجرت المثل پرداخت نشود.

میزان نحله توسط دادگاه و با توجه به عواملی نظیر مدت زمان زندگی مشترک، وضعیت مالی مرد، نقش زن در زندگی زناشویی و سایر شرایط مرتبط با پرونده تعیین می شود. هدف از نحله، جبران بخشی از آسیب های مالی و معنوی وارد شده به زن به دلیل طلاق است.

استرداد جهیزیه: حق مالکیت مستقل زن بر اموال شخصی

جهیزیه، اموالی است که زن از منزل پدری خود به خانه شوهر می آورد و در طول زندگی مشترک، مالکیت آن همچنان با زن باقی می ماند.

مالکیت و چگونگی اثبات آن

بر خلاف تصور برخی، جهیزیه پس از ازدواج، مال مشترک محسوب نمی شود و زن مالک مطلق آن است. ماده ۱۱۱۸ قانون مدنی در این باره می گوید: زن می تواند در دارایی خود هر تصرفی را که می خواهد بکند. این شامل جهیزیه نیز می شود. زن حتی در طول زندگی مشترک نیز می تواند هرگونه تصرفی در جهیزیه خود داشته باشد و برای استرداد آن، نیازی به طلاق نیست.

برای اثبات مالکیت جهیزیه در زمان اختلاف و مطالبه آن، وجود سیاهه جهیزیه (لیستی از اقلام جهیزیه که به امضای شاهدین و مرد رسیده باشد)، فاکتورهای خرید، شهادت شهود و یا اقرار مرد، از اهمیت بالایی برخوردار است.

روند قانونی استرداد جهیزیه

زن برای استرداد جهیزیه خود می تواند با مراجعه به دادگاه خانواده، دادخواست استرداد جهیزیه را مطرح کند. در صورت وجود سیاهه جهیزیه یا مدارک اثبات مالکیت، دادگاه حکم به استرداد جهیزیه خواهد داد. معمولاً این روند شامل شناسایی و صورت برداری از اقلام جهیزیه توسط کارشناس و تحویل آن به زن است. در صورتی که قسمتی از جهیزیه تلف شده یا به مرد منتقل شده باشد، زن می تواند مطالبه مثل یا قیمت آن را نماید.

حق تنصیف دارایی: شرط حمایت از زن در طلاق

شرط تنصیف دارایی، یکی از شروط ضمن عقد نکاح است که در صورت درج در عقدنامه، می تواند به حمایت مالی قابل توجهی از زن در هنگام طلاق منجر شود.

اهمیت و شرایط فعال شدن (شرط ضمن عقد)

این شرط به موجب ماده ۱۱۱۹ قانون مدنی که به زوجین اجازه می دهد هر شرطی را که خلاف مقتضای عقد نباشد در عقدنامه درج کنند، وارد عقدنامه های رسمی شده است. مضمون این شرط به طور خلاصه این است که اگر طلاق به درخواست مرد باشد و ناشی از سوءرفتار یا عدم انجام وظایف همسری از سوی زن نباشد، مرد موظف است تا نصف اموالی را که در طول زندگی مشترک و از تاریخ ازدواج تا زمان طلاق، به دست آورده است، به زن تملیک کند.

اموال مشمول و حداکثر میزان

اموالی که مشمول این شرط می شوند، فقط اموالی هستند که مرد در طول زندگی مشترک (پس از تاریخ عقد) و با تلاش و کار خود کسب کرده است. اموالی که مرد قبل از ازدواج داشته یا از طریق ارث به او رسیده است، مشمول این شرط نخواهند بود. حداکثر میزان قابل تنصیف، نصف دارایی مرد است و دادگاه می تواند با توجه به شرایط، کمتر از نصف را نیز تعیین کند.

مهمترین نکته در خصوص این حق، آن است که باید حتماً در عقدنامه رسمی درج و امضای زوجین را داشته باشد تا اعتبار قانونی پیدا کند.

حق تنصیف دارایی، ابزاری مهم برای حمایت از زن در صورت طلاق غیرمتقصیرانه و به درخواست مرد است که می تواند بخشی از استقلال مالی زن پس از جدایی را تأمین کند.

حق حبس: ابزار قانونی برای مطالبه مهریه

حق حبس یکی از ابزارهای حقوقی است که قانون گذار برای تضمین وصول مهریه به زن داده است.

تعریف و مبنای قانونی (ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی)

ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی مقرر می دارد: زن می تواند تا مهریه او تسلیم نشده از ایفاء وظایفی که در مقابل شوهر دارد امتناع کند مشروط بر اینکه خود او از تمکین خاص قبل از مطالبه مهریه خودداری نکرده باشد، خواه مهریه حال باشد یا موجل و در این صورت حق نفقه نخواهد داشت. حق حبس به زن اجازه می دهد تا زمانی که تمام مهریه عندالمطالبه خود را دریافت نکرده است، از انجام وظایف خاص زناشویی (تمکین خاص) خودداری کند. این حق، یک اهرم فشار قانونی برای زن به شمار می رود.

شرایط اعمال حق حبس و رابطه با نفقه

برای اعمال حق حبس، شرایط زیر ضروری است:

• مهریه زن باید از نوع عندالمطالبه باشد. در مهریه عندالاستطاعه، حق حبس موضوعیت ندارد.
• زن نباید قبل از مطالبه مهریه و اعمال حق حبس، تمکین خاص کرده باشد. به عبارت دیگر، باید باکره باشد یا عدم تمکین او محرز نشده باشد.

نکته مهم این است که بر اساس بخش پایانی ماده ۱۰۸۵، با اعمال حق حبس، زن حق نفقه نخواهد داشت. این بدان معناست که در صورتی که زن از حق حبس خود استفاده کند، مرد ملزم به پرداخت نفقه او در آن دوره نخواهد بود. البته اگر زن به دلیل عدم توانایی مرد در پرداخت مهریه یا اعسار او مجبور به تمکین شود، حق نفقه او از بین نمی رود.

مهرالمثل: مهریه در غیاب توافق یا بطلان مهرالمسمی

همانطور که پیش تر در بخش مهریه اشاره شد، مهرالمثل نوعی از مهریه است که در شرایط خاصی به زن تعلق می گیرد.

موارد تعلق و تفاوت آن با مهرالمسمی

مهرالمثل در موارد زیر به زن تعلق می گیرد:

• در عقد نکاح، مهریه به هر دلیلی تعیین نشده باشد و نزدیکی واقع شده باشد.
• مهریه تعیین شده (مهرالمسمی) به دلایلی باطل باشد، اما نزدیکی واقع شده باشد.
• عقد نکاح باطل باشد، اما زن با جهل به بطلان عقد، نزدیکی کرده باشد.

تفاوت اصلی آن با مهرالمسمی در این است که مهرالمسمی بر اساس توافق و اراده زوجین تعیین می شود و در سند ازدواج قید می گردد، در حالی که مهرالمثل در صورت عدم توافق یا بطلان توافق اولیه و پس از نزدیکی، توسط دادگاه تعیین می گردد.

نحوه تعیین مهرالمثل

تعیین مهرالمثل بر عهده دادگاه است. دادگاه با ارجاع امر به کارشناس، با در نظر گرفتن عواملی نظیر شأن خانوادگی زن، وضعیت جسمانی و روانی، سن، میزان تحصیلات، زیبایی، موقعیت اجتماعی و نیز وضعیت مالی و اجتماعی مرد، مهرالمثل را تعیین و حکم به پرداخت آن صادر می کند.

سهم الارث زن: حقوق زن در صورت فوت همسر

در صورت فوت همسر، زن نیز مانند سایر ورثه، از ماترک (اموال به جا مانده) او ارث می برد.

سهم الارث زن از اموال منقول و غیرمنقول

میزان سهم الارث زن از اموال همسر متوفی، بسته به وجود یا عدم وجود فرزند برای مرد، متفاوت است:

• اگر مرد فرزند یا نوه داشته باشد (حتی از همسر قبلی)، سهم زن یک هشتم (۱/۸) از کل اموال منقول و غیرمنقول است.
• اگر مرد فرزند یا نوه نداشته باشد، سهم زن یک چهارم (۱/۴) از کل اموال منقول و غیرمنقول است.

در گذشته، سهم زن از اموال غیرمنقول (مانند زمین و ساختمان) محدود به قیمت اعیانی بود، اما با تصویب قانون اصلاح ماده ۹۴۶ قانون مدنی، زن از عین تمام اموال منقول و غیرمنقول همسر متوفی ارث می برد.

تاثیر وجود فرزند بر میزان سهم الارث زن

همانطور که ذکر شد، وجود فرزند یا نوه (حتی از ازدواج های قبلی مرد) باعث کاهش سهم الارث زن از یک چهارم به یک هشتم می شود. در هر صورت، پرداخت مهریه و نفقه معوقه (در صورت وجود) زن، پیش از تقسیم ارث و از کل ماترک متوفی کسر و به زن پرداخت خواهد شد.

مالکیت اموال شخصی زن: استقلال مالی کامل

یکی از مهمترین اصول حقوق خانواده در ایران، اصل استقلال مالی زن است که در قانون مدنی به صراحت بیان شده است.

تفسیر ماده ۱۱۱۸ قانون مدنی

ماده ۱۱۱۸ قانون مدنی بیان می دارد: زن می تواند در دارایی خود هر تصرفی را که می خواهد بکند. این ماده به وضوح اصل استقلال مالی زن را تأیید می کند. بر این اساس، زن مالک تمام اموالی است که قبل از ازدواج داشته، یا در طول زندگی مشترک از طرق قانونی مانند کار، ارث، هدیه، بخشش یا خرید به دست می آورد. این مالکیت، مستقل از شوهر است و زن برای هرگونه تصرف (فروش، اجاره، هبه، وصیت و…) در اموال خود، نیازی به اجازه یا اذن همسر ندارد.

مثال هایی از اموال شخصی زن

اموال شخصی زن می تواند شامل موارد متعددی باشد، از جمله:

• ارثیه ای که از والدین یا سایر بستگان به او رسیده است.
• حقوق و مزایای حاصل از اشتغال و کار (حتی در زمان تأهل).
• هدایایی که از خانواده، دوستان یا حتی شوهر دریافت کرده است.
• اموالی که با پس انداز شخصی یا درآمد خود خریداری کرده است.
• جهیزیه ای که به منزل شوهر آورده است.

این حق استقلال مالی، به زن این امکان را می دهد که از نظر اقتصادی مستقل عمل کرده و در صورت نیاز، پشتوانه مالی برای خود داشته باشد.

حقوق مرتبط غیرمالی و ملاحظات ویژه

علاوه بر حقوق مالی، برخی حقوق غیرمالی و نیز شرایط خاصی وجود دارند که بر حقوق زن تأثیر می گذارند و آگاهی از آن ها ضروری است.

حق حضانت فرزند: مسئولیت و سرپرستی قانونی

یکی از دغدغه های اصلی والدین در صورت جدایی، مسئله حضانت و سرپرستی فرزندان است.

قوانین حضانت فرزند و نفقه فرزند

بر اساس ماده ۱۱۶۹ قانون مدنی و اصلاحات آن، حضانت فرزندان تا هفت سالگی با مادر است، مگر اینکه دادگاه مصلحت کودک را در غیر این صورت تشخیص دهد. پس از هفت سالگی، حضانت با پدر است، مگر اینکه مجدداً دادگاه با توجه به مصلحت طفل تصمیم دیگری بگیرد. در هر حال، دادگاه همیشه مصلحت کودک را در اولویت قرار می دهد و می تواند در صورت عدم صلاحیت والدین، حضانت را به شخص دیگری واگذار کند.

مهم است بدانیم که حتی در صورت حضانت مادر، پدر مکلف به پرداخت نفقه فرزند است. این نفقه شامل خوراک، پوشاک، مسکن، هزینه های تحصیل و درمان فرزند می شود و مستقل از نفقه مادر است.

حقوق زن باردار در طلاق: حمایت های خاص قانونی

بارداری زن در زمان طلاق، موجب حمایت های ویژه ای از سوی قانون می شود.

تأثیر بارداری بر نفقه ایام عده و مهریه

اگر زن در زمان طلاق باردار باشد، نفقه ایام عده او تا زمان وضع حمل بر عهده مرد خواهد بود، حتی اگر نوع طلاق بائن باشد و در حالت عادی نفقه عده به او تعلق نگیرد. همچنین، مهریه زن باردار، همانند سایر زنان، به او تعلق می گیرد و بارداری تأثیری بر حق مطالبه مهریه ندارد.

تکلیف هزینه های زایمان و نگهداری فرزند

علاوه بر نفقه ایام بارداری، کلیه هزینه های مربوط به زایمان و نیز هزینه های نگهداری و نفقه فرزند پس از تولد، بر عهده پدر است. دادگاه با بررسی شرایط و وضعیت مالی مرد، این هزینه ها را تعیین و حکم به پرداخت آن صادر می کند. این حمایت های قانونی، با هدف حفظ سلامت مادر و نوزاد و تأمین حداقل نیازهای آن ها صورت می گیرد.

تأثیر نوع طلاق بر حقوق زن: بررسی ابعاد حقوقی

نوع طلاق (از طرف مرد، زن یا توافقی) می تواند بر چگونگی مطالبه و دریافت برخی حقوق مالی زن تأثیرگذار باشد.

طلاق از طرف مرد

در صورتی که طلاق به درخواست مرد باشد و زن تقصیری نداشته باشد، زن کلیه حقوق مالی خود شامل مهریه (به طور کامل)، نفقه (ایام گذشته و عده)، اجرت المثل و در صورت درج در عقدنامه، حق تنصیف دارایی را به طور کامل مطالبه خواهد کرد. در این نوع طلاق، امکان مطالبه نحله نیز برای زن فراهم است.

طلاق از طرف زن

در صورتی که زن درخواست طلاق دهد، باید دلیلی موجه (عسر و حرج) را در دادگاه اثبات کند. در صورت اثبات عسر و حرج، زن می تواند کلیه حقوق مالی خود را مطالبه کند. اگر زن بدون اثبات عسر و حرج، خواستار طلاق باشد، معمولاً باید بخشی یا تمام مهریه خود را (بذل مهریه) در قبال گرفتن طلاق ببخشد. در این نوع طلاق، اجرت المثل و نحله معمولاً به زن تعلق نمی گیرد، مگر در موارد خاص و با تشخیص دادگاه.

طلاق توافقی

در طلاق توافقی، زن و مرد بر سر تمامی حقوق مالی و غیرمالی (شامل مهریه، نفقه، اجرت المثل، حضانت فرزند، ملاقات و…) با یکدیگر به توافق می رسند. این توافق به دادگاه ارائه شده و دادگاه نیز در صورت عدم مغایرت با موازین شرعی و قانونی، آن را تأیید می کند. در طلاق توافقی، آزادی عمل بیشتری برای زوجین وجود دارد، اما مهم است که زن به طور کامل از حقوق خود آگاه باشد و با مشورت وکیل، بهترین توافق را حاصل کند تا از تضییع حقوق خود جلوگیری شود.

مواردی که ممکن است بر حقوق مالی زن تاثیر بگذارد

در کنار موارد اصلی، شرایط خاصی نیز وجود دارند که می توانند بر میزان یا نوع حقوق مالی زن تأثیر بگذارند که شناخت آن ها ضروری است.

خیانت زن و تاثیر آن بر حقوق

بر خلاف باور عمومی، خیانت زن به تنهایی باعث از بین رفتن تمامی حقوق مالی او نمی شود. مهریه به عنوان یک حق مالی که به محض عقد به زن تملیک شده، حتی در صورت اثبات خیانت، همچنان به زن تعلق می گیرد. با این حال، خیانت می تواند بر حق نفقه زن تأثیر بگذارد، چرا که خیانت می تواند به عنوان مصداقی از عدم تمکین در نظر گرفته شود و در این صورت، زن حق دریافت نفقه را از دست می دهد. همچنین، در خصوص اجرت المثل و نحله نیز، دادگاه ممکن است با توجه به شرایط، تصمیم متفاوتی اتخاذ کند.

بطلان عقد نکاح و تاثیر بر مهریه

در صورتی که عقد نکاح از ابتدا باطل باشد (به دلیل وجود موانع شرعی یا قانونی)، وضعیت مهریه متفاوت است. اگر زن و مرد هر دو به بطلان عقد آگاه بوده و نزدیکی کرده باشند، زن مستحق هیچ مهریه ای نیست. اما اگر زن به بطلان عقد جاهل بوده و نزدیکی واقع شده باشد، زن مستحق دریافت مهرالمثل است، نه مهرالمسمی.

عدم تمکین و محدودیت ها

عدم تمکین زن، همانطور که پیشتر ذکر شد، اصلی ترین عاملی است که می تواند موجب سلب حق نفقه زن شود. اگر زن بدون دلیل موجه، از انجام وظایف زناشویی خودداری کند، ناشزه محسوب شده و مرد ملزم به پرداخت نفقه نخواهد بود. با این حال، عدم تمکین بر حق مهریه و استرداد جهیزیه تأثیری ندارد و زن همچنان می تواند این حقوق را مطالبه کند.

نتیجه گیری

شناخت دقیق و جامع حقوق مالی و غیرمالی زنان در نظام حقوقی ایران، فراتر از تصور رایج محدودیت به مهریه، برای تمامی افراد جامعه ضروری است. این مقاله نشان داد که علاوه بر مهریه به عنوان یک دین قطعی و حق مسلم، نفقه برای تأمین نیازهای ضروری، اجرت المثل برای جبران زحمات انجام شده در منزل، نحله به عنوان هدیه جبرانی در طلاق، حق تنصیف دارایی به عنوان یک شرط حمایتی، استرداد جهیزیه به عنوان مالکیت مستقل، سهم الارث در صورت فوت همسر و حق حضانت فرزند به عنوان مسئولیت قانونی، همگی از جمله حقوقی هستند که قانون گذار برای حمایت از زنان پیش بینی کرده است. درک این ابعاد به زنان قدرت می بخشد تا با آگاهی از جایگاه حقوقی خود، تصمیمات هوشمندانه تری برای زندگی خود اتخاذ کنند و در مواقع لزوم، از حقوق قانونی خود به بهترین نحو دفاع نمایند. پیچیدگی های مسائل حقوقی خانواده و تفاوت های ظریف در هر پرونده، لزوم مشورت با وکیل متخصص و مجرب در این حوزه را دوچندان می کند تا از تضییع حقوق جلوگیری شده و بهترین نتیجه قانونی حاصل شود.