حکم نزدیکی در محرم

نزدیکی (رابطه جنسی) با همسر در ماه محرم، حتی در ایام تاسوعا و عاشورا، از نظر شرعی حرام نیست. این عمل در برخی ایام و ساعات خاص مکروه تلقی می شود که به معنای عدم توصیه به انجام آن است، نه ممنوعیت شرعی و گناه. ماه محرم و ایام عزاداری سیدالشهداء (ع) از جمله اوقاتی است که به جهت حفظ احترام و تعظیم شعائر، ترک اعمال لذت جویانه در آن مستحب و دارای فضیلت معنوی است.

ماه محرم، ماه حزن و اندوه شیعیان و دلدادگان اهل بیت (ع) است که با شهادت مظلومانه امام حسین (ع) و یاران باوفایش در کربلا گره خورده است. در این ماه، مسلمانان به سوگواری و عزاداری می پردازند و سعی در تعظیم شعائر الهی دارند. در کنار این فضای معنوی و عاطفی، همواره سوالاتی پیرامون مسائل زندگی روزمره و احکام شرعی مربوط به آن، به ویژه در حوزه روابط زناشویی، مطرح می شود. یکی از رایج ترین ابهامات، حکم شرعی نزدیکی با همسر در ایام محرم، به خصوص تاسوعا و عاشورا است. این مسئله به دلیل اهمیت حفظ حرمت ماه محرم و از سوی دیگر، ضرورت رعایت حقوق متقابل زوجین و انجام وظایف شرعی، نیازمند تبیین دقیق و مستند است.

این مقاله با هدف ارائه یک راهنمای جامع و فقهی، به بررسی دقیق حکم نزدیکی با همسر در ماه محرم می پردازد. در ادامه، ضمن تفکیک مفاهیم حرام و مکروه از منظر شرع اسلام، فتاوای مراجع عظام تقلید در این زمینه به صورت مستند ارائه خواهد شد. همچنین، به زمان ها و شرایطی که نزدیکی شرعاً حرام یا مکروه است اشاره می شود تا ابهامات موجود کاملاً برطرف گردد و زوجین بتوانند با آگاهی کامل و بر اساس آموزه های دینی، در زندگی مشترک خود عمل کنند. تأکید این مقاله بر هماهنگی میان رعایت شعائر دینی، تعظیم ایام عزاداری و انجام صحیح وظایف و حقوق زناشویی است.

حکم کلی نزدیکی در ماه محرم: آیا حرام است یا مکروه؟

یکی از پرتکرارترین سوالات در خصوص روابط زناشویی در ایام سوگواری، این است که آیا نزدیکی با همسر در ماه محرم، خصوصاً در ایام تاسوعا و عاشورا، شرعاً ممنوع و حرام است؟ پاسخ صریح و قاطع از منظر تمامی مراجع عظام تقلید این است که: نزدیکی (رابطه جنسی) با همسر در ماه محرم، حتی در ایام تاسوعا و عاشورا، از نظر شرعی حرام نیست.

برای درک صحیح این حکم، لازم است ابتدا تفاوت میان دو مفهوم کلیدی در فقه اسلامی، یعنی حرام و مکروه را به وضوح تبیین کنیم:

• حرام: عملی است که انجام آن مطلقاً ممنوع است و در صورت ارتکاب، موجب گناه و عقاب اخروی می شود. ترک عمل حرام واجب است و دارای ثواب اخروی است. مثال هایی از اعمال حرام در حوزه روابط زناشویی عبارتند از: نزدیکی در حال حیض یا نفاس، زنا، و نزدیکی در روزه واجب ماه رمضان.
• مکروه: عملی است که انجام آن هرچند گناه نیست و مستوجب عقاب نمی شود، اما بهتر است ترک شود و عدم انجام آن از فضیلت و ثواب بیشتری برخوردار است. به عبارت دیگر، شرع مقدس انجام آن را ناپسند می داند یا ممکن است آثار معنوی نامطلوبی داشته باشد، اما به حد حرمت نمی رسد.

بنابراین، ممانعت از نزدیکی در ایام عزاداری محرم، به عنوان یک الزام شرعی حرام کننده نیست، بلکه یک عمل مستحب و از روی احترام به شعائر و ائمه معصومین (ع) تلقی می شود. ترک اعمال لذت جویانه در این ایام، به خصوص در روزها و شب های اوج عزاداری مانند تاسوعا و عاشورا، نشانه ای از ادب، معرفت و همدلی با اهل بیت (ع) است و از اجر و ثواب معنوی والایی برخوردار می باشد. این خودداری به نوعی ابراز همدردی و همراهی با حزن و مصیبت امام حسین (ع) و خاندان مطهر ایشان است و فضیلت آن بر کسی پوشیده نیست.

در این راستا، اگر یکی از زوجین (به خصوص شوهر) اصرار به نزدیکی داشته باشد و هیچ مانع شرعی دیگری (مانند حیض، نفاس، روزه واجب و غیره) وجود نداشته باشد، اجابت همسر از سوی دیگری نیکوست و از نظر شرعی بر زن واجب است که تمکین کند. تنها در صورتی که انجام این عمل به هتک حرمت آشکار و عمومی عزاداری منجر شود (که این مورد بسیار نادر است و معمولاً در حریم خصوصی زوجین محقق نمی شود)، ممکن است حکم آن متفاوت گردد. اما در حالت عادی و در خلوت زوجین، اصل بر عدم حرمت است و کراهت مطرح می شود.

فتاوای مراجع عظام تقلید درباره نزدیکی در محرم

برای اطمینان بیشتر و درک دقیق تر حکم شرعی نزدیکی در ماه محرم، به بررسی فتاوای برخی از مراجع عظام تقلید می پردازیم. این فتاوا نشان می دهد که دیدگاه کلی مراجع در این خصوص، بر عدم حرمت و توصیه به رعایت ادب و احترام است:

آیت الله العظمی سید علی خامنه ای (مدظله العالی)

ایشان در پاسخ به استفتائی در این زمینه فرموده اند:

آمیزش با همسر در شب تاسوعا و عاشورا فى نفسه مانعى ندارد. ولى اگر موجب هتک حرمت ایام عزاداری حضرت سیدالشهداء (علیه السلام) باشد، جایز نیست.

توضیح: عبارت فی نفسه مانعی ندارد به این معناست که ذاتاً و اصولاً این عمل هیچ اشکال شرعی و حرمتی ندارد. تنها استثنا در صورتی است که انجام آن منجر به بی احترامی علنی و آشکار به شعائر عزاداری شود که این امر در محیط خصوصی زوجین تقریباً منتفی است.

آیت الله العظمی سید علی سیستانی (مدظله العالی)

نظر معظم له نیز بر همین منوال است و ایشان نیز آمیزش را حرام نمی دانند:

مقاربت در ماه محرم و صفر فی حد ذاته حرام نیست، ولی شایسته است مومنان در ایام شهادت ائمه (علیهم السلام) و به جهت تعظیم شعائر، از این قبیل اعمال تفننی پرهیز کنند، خصوصاً در شب و روز عاشورا.

ایشان نیز بر عدم حرمت تأکید دارند و سپس توصیه اخلاقی به پرهیز از اعمال تفننی (لذت جو) را به جهت تعظیم شعائر مطرح می نمایند. این بیان نیز دلالت بر کراهت اخلاقی و استحباب ترک دارد.

آیت الله العظمی ناصر مکارم شیرازی (مدظله العالی)

ایشان نیز در پاسخ به این سوال، حکمی مشابه ارائه داده اند:

نزدیکی با همسر در ماه محرم و صفر اشکال شرعی ندارد. اما رعایت ادب و احترام این ایام و خودداری از کارهایی که در عرف نوعی بی اعتنایی به مراسم عزاداری محسوب می شود، شایسته است.

این فتوا نیز به صراحت بیان می دارد که اشکال شرعی (حرمت) وجود ندارد، اما توصیه به رعایت ادب و پرهیز از کارهایی که در عرف مردم بی اعتنایی به عزاداری تلقی می شود، اهمیت دارد. این مسئله نیز بیشتر به جنبه های اخلاقی و اجتماعی مربوط می شود تا حکم حرمت فقهی.

آیت الله العظمی حسین وحید خراسانی (مدظله العالی)

دیدگاه ایشان نیز با نظر سایر مراجع همسو است. معظم له نیز نزدیکی با همسر در ماه محرم را حرام نمی دانند، اما ترک آن را در ایام عزاداری، به جهت حفظ حرمت و تعظیم شعائر اهل بیت (ع)، مستحب و دارای فضیلت معنوی می دانند.

جمع بندی فتاوا:
با توجه به فتاوای مراجع عظام تقلید، می توان نتیجه گرفت که نزدیکی با همسر در ماه محرم و صفر، حتی در ایام خاص تاسوعا و عاشورا، حرام شرعی نیست. اما توصیه های اکید بر رعایت ادب، احترام و پرهیز از اعمال لذت جویانه در این ایام، به ویژه در شب و روز تاسوعا و عاشورا، نشان دهنده فضیلت بالای ترک این عمل است. این پرهیز از روی ادب و تعظیم شعائر، دارای اجر و ثواب معنوی بوده و نشانه ای از عمق معرفت و ارادت به ساحت ائمه اطهار (ع) است. با این حال، باید توجه داشت که این یک تکلیف الزامی نیست، بلکه یک استحباب اخلاقی است.

نکته مهم: همواره توصیه می شود برای اطمینان کامل و درک دقیق تر احکام شرعی، به رساله عملیه مرجع تقلید خود مراجعه کرده و یا از طریق دفتر ایشان استفتاء نمایید، زیرا ممکن است در برخی جزئیات فتاوا تفاوت های اندکی وجود داشته باشد.

زمان ها و شرایط حرام بودن نزدیکی (برای تمایز کامل با محرم)

برای ایجاد تمایز کامل و درک روشن تر از عدم حرمت نزدیکی در ماه محرم، ضروری است به زمان ها و شرایطی اشاره کنیم که در آن ها، نزدیکی (مقاربت جنسی) با همسر از نظر شرعی حرام مطلق است و ارتکاب آن گناه محسوب می شود. این موارد به هیچ وجه ارتباطی با ماه محرم و ایام عزاداری ندارند و مستقل از آن ها، دارای حکم حرمت هستند:

1. در حال حیض (عادت ماهانه) و نفاس (پس از زایمان): در این دوران، نزدیکی با همسر حرام است. این حرمت تا زمانی که زن از حیض یا نفاس پاک شده و غسل واجب خود را انجام دهد، ادامه دارد. پس از انجام غسل، نزدیکی حلال می شود.
2. در حال احرام: در مناسک حج و عمره، پس از مُحرم شدن، انجام اعمال خاصی از جمله نزدیکی با همسر حرام می شود تا زمانی که اعمال حج یا عمره به پایان رسیده و فرد از احرام خارج شود.
3. در حال روزه واجب: در ماه مبارک رمضان یا سایر روزه های واجب (مانند روزه قضای ماه رمضان، روزه کفاره)، نزدیکی با همسر در طول روز که موجب ابطال روزه می شود، حرام است.
4. در زمان اعتکاف: اعتکاف به معنای اقامت در مسجد برای عبادت است و در این مدت، مقاربت با همسر و برخی دیگر از اعمال، حرام می شود.
5. در صورت وجود ضرر جانی یا بیماری خطرناک و محرز برای یکی از زوجین: اگر پزشک متخصص و متعهد، نزدیکی را برای یکی از زوجین مضر تشخیص دهد و این ضرر به حدی باشد که موجب آسیب جانی یا تشدید بیماری خطرناک شود، نزدیکی در آن شرایط حرام می گردد.
6. نزدیکی با همسری که در عده طلاق رجعی است: در مدت عده طلاق رجعی، نزدیکی (اگرچه موجب رجوع می شود) بدون قصد رجوع یا با شرایطی که عرفاً به رجوع منجر نمی شود، دارای احکام خاصی است و در برخی موارد می تواند حرام باشد.

با تأکید مجدد، باید خاطرنشان کرد که ماه محرم و ایام عزاداری آن، در هیچ یک از دسته بندی های فوق قرار نمی گیرد و نزدیکی در آن به خودی خود حرام نیست. لذا، مقایسه این ایام با شرایطی که ذاتاً حرام هستند، صحیح نمی باشد و نباید این دو را با یکدیگر خلط نمود.

زمان ها و مکان های مکروه بودن نزدیکی

همانطور که پیشتر ذکر شد، کراهت به معنای گناه یا ممنوعیت نیست، بلکه نشان دهنده آن است که انجام عمل در این زمان ها یا شرایط خاص، ممکن است از فضیلت عمل بکاهد یا بر اساس روایات و توصیه های اخلاقی اسلام، بهتر است ترک شود. رعایت این موارد نشان از ادب و معرفت دینی دارد و عدم رعایت آن ها نیز موجب گناه نمی شود. در اینجا به لیست جامعی از زمان ها و مکان های مکروه برای نزدیکی می پردازیم:

۱. کراهت بر اساس زمان

روایات اسلامی و توصیه های ائمه معصومین (ع) به برخی زمان ها اشاره دارند که انجام نزدیکی در آن ها مکروه است:

۱.۱. بین طلوع فجر و طلوع آفتاب

این زمان، وقت بیدارباش و مناجات با پروردگار و آغاز روز است و مناسب تر آن است که به ذکر و عبادت اختصاص یابد.

۱.۲. بین غروب آفتاب و اذان مغرب

این نیز زمان ورود به شب و اوقات خاص برای عبادت و آماده شدن برای نماز مغرب است. از این رو، توصیه به پرهیز از لذات دنیوی در این فاصله زمانی شده است.

۱.۳. بین اذان و اقامه نماز

این فاصله زمانی مخصوص آمادگی برای ادای فریضه الهی نماز است و شایسته است انسان خود را از هر آنچه ممکن است توجه او را از خدا دور کند، فارغ سازد.

۱.۴. شب اول هر ماه (به جز شب اول ماه مبارک رمضان)

بر اساس برخی روایات، نزدیکی در شب اول هر ماه قمری (غیر از شب اول ماه مبارک رمضان که مستحب است) مکروه شمرده شده است.

۱.۵. شب آخر هر ماه قمری

همچنین، شب آخر هر ماه قمری نیز از جمله زمان هایی است که نزدیکی در آن مکروه دانسته شده است.

۱.۶. در شب و روز کسوف (ماه گرفتگی) و خسوف (خورشیدگرفتگی)

این ایام، زمان توجه به آیات الهی و عظمت خلقت است و مستحب است که افراد به دعا، نماز آیات و طلب مغفرت بپردازند.

۱.۷. شب عید فطر و شب عید قربان

این شب ها که از شب های بزرگ و بافضیلت در اسلام هستند و مسلمانان به عبادت و شکرگزاری می پردازند، از جمله اوقات مکروه برای نزدیکی محسوب می شوند.

۱.۸. بعد از احتلام در خواب

برخی روایات اشاره دارند که نزدیکی بلافاصله پس از احتلام در خواب (قبل از غسل) مکروه است و بهتر است ابتدا غسل انجام شود.

۱.۹. شب های خاص ایام عزاداری (تاسوعا، عاشورا، لیالی قدر و شهادت ائمه)

این موارد از مهم ترین زمان های مکروه به دلیل جنبه احترامی و استحباب ترک هستند. در این شب ها که اوج سوگواری و تذکر مصائب اهل بیت (ع) است، سزاوار است مومنان از اعمال لذت جویانه پرهیز کنند تا حرمت این ایام حفظ شود. لیالی قدر نیز از شب های بافضیلت و مخصوص عبادت هستند و ترک نزدیکی در آن ها مستحب مؤکد است.

۲. کراهت بر اساس مکان و وضعیت

علاوه بر زمان، برخی وضعیت ها یا مکان ها نیز وجود دارند که نزدیکی در آن ها مکروه شمرده شده است:

۲.۱. رو به قبله یا پشت به قبله

به جهت احترام به کعبه و جهت قبله مسلمین، نزدیکی رو به قبله یا پشت به قبله مکروه است.

۲.۲. در مکانی که کودک بیدار حضور دارد، یا سر و صدای آن ها را می شنود، یا حضورش باعث خجالت یکی از زوجین می شود

رعایت حریم خصوصی و جلوگیری از تأثیرات نامطلوب روانی بر کودکان، از جمله دلایل این کراهت است.

۲.۳. در اتاقی که کودک خردسال حضور دارد

حتی اگر کودک خواب باشد، حضور او در اتاق محل نزدیکی مکروه دانسته شده است.

۲.۴. به صورت کاملاً عریان

توصیه شده است که زوجین هنگام نزدیکی، پوشش حداقلی را رعایت کنند و کاملاً عریان نباشند.

۲.۵. زیر آسمان (در فضای باز و بدون سقف)

به دلیل رعایت حریم خصوصی و ادب، نزدیکی در فضای باز و بدون سقف مکروه است.

۲.۶. با شکم بسیار پر (بلافاصله بعد از غذا)

این مورد بیشتر جنبه بهداشتی و سلامتی دارد، زیرا نزدیکی بلافاصله پس از خوردن غذای سنگین می تواند به دستگاه گوارش فشار آورده و مشکلاتی ایجاد کند.

۲.۷. بدون وضو یا غسل (در صورتی که امکان وضو/غسل باشد)

برای حفظ طهارت و معنویت، انجام نزدیکی با وضو یا غسل (در صورت امکان) مستحب است و ترک آن بدون دلیل موجه، مکروه تلقی می شود.

۲.۸. نگاه کردن به فرج همسر هنگام جماع (از دید برخی مراجع)

برخی مراجع تقلید، نگاه کردن مستقیم به فرج همسر در هنگام جماع را مکروه می دانند.

تأکید مجدد بر این نکته ضروری است که هیچ یک از موارد فوق به معنای حرمت و ممنوعیت شرعی نیست و انجام آن ها موجب گناه نمی شود. این توصیه ها بیشتر جنبه اخلاقی، تربیتی و حفظ آداب اسلامی در زندگی زناشویی را دارند.

حکم انعقاد نطفه (قصد بارداری) در ماه محرم

پرسش دیگری که در ارتباط با ماه محرم مطرح می شود، این است که آیا اقدام برای بارداری و انعقاد نطفه در این ماه، دارای اشکال شرعی است یا خیر. برخی زوجین که قصد فرزندآوری دارند، ممکن است نگران این مسئله باشند و گمان کنند که انعقاد نطفه در ماه عزاداری، ممکن است بر فرزند آینده تأثیر نامطلوبی داشته باشد یا از نظر شرعی ناپسند باشد.

پاسخ صریح فقهی این است که: اقدام برای بارداری و انعقاد نطفه در ماه محرم و صفر از نظر شرعی کاملاً جایز و بدون اشکال است. هیچ روایت صحیح یا فتوایی از مراجع عظام تقلید مبنی بر کراهت یا حرمت انعقاد نطفه در این ماه ها وجود ندارد. اسلام برای اصل عمل زناشویی و نیز فرزندآوری، ارزش والایی قائل است و آن را جزء سنت های حسنه و عوامل تکمیل ایمان می شمارد.

توصیه هایی که در برخی روایات برای انتخاب زمان های خاص جهت انعقاد نطفه (به عنوان مثال، شب های دوشنبه، سه شنبه، پنج شنبه و جمعه) یا پرهیز از برخی زمان ها (مانند روز عید فطر و قربان) آمده است، بیشتر جنبه استحباب و توصیه های اخلاقی و تربیتی برای داشتن فرزندی صالح و سلامت جسمی و روحی دارد و به معنای حرمت یا کراهت در سایر زمان ها نیست. این توصیه ها عمدتاً برای افزایش برکات و آثار معنوی بر فرزندان آینده است و عدم رعایت آن ها موجب گناه نمی شود.

لذا، اگر زوجین به دلیل احترام شخصی به ایام عزاداری امام حسین (ع)، بخواهند عمل انعقاد نطفه را به تأخیر بیندازند، ایرادی ندارد و این نیت خالصانه ممکن است ثواب نیز داشته باشد. اما باید توجه داشت که هیچ الزام شرعی برای این تأخیر وجود ندارد. اسلام برای همه جنبه های زندگی انسان، از جمله آمیزش و فرزندآوری، آداب و راهنمایی هایی را بیان کرده است که رعایت آن ها در سلامت جسم و روح والدین و فرزند و همچنین در افزایش محبت و مودت میان زوجین مؤثر است، اما این آداب نباید با احکام حرمت و کراهت خلط شوند.

نکات مهم فقهی، اخلاقی و جمع بندی

در جمع بندی مباحث مطرح شده پیرامون حکم نزدیکی در ماه محرم، می توان به نکات کلیدی زیر اشاره کرد:

• عدم حرمت شرعی: مهم ترین نکته، این است که نزدیکی با همسر در ماه محرم، حتی در ایام اوج عزاداری مانند تاسوعا و عاشورا، از نظر شرعی حرام نیست. هیچ گناهی متوجه زوجینی که در این ایام مقاربت می کنند، نمی باشد.
• فضیلت ترک از روی ادب: با این حال، رعایت ادب و پرهیز از اعمال لذت جویانه در ایام خاص و شب های عزاداری، به ویژه تاسوعا و عاشورا، از نظر اخلاقی و معنوی فضیلت بیشتری دارد. این خودداری نشانه ای از تعظیم شعائر الهی، ابراز همدردی با اهل بیت (ع) و عمق ارادت به امام حسین (ع) است که دارای پاداش اخروی است.
• حقوق متقابل زوجین: اسلام بر رعایت حقوق متقابل زن و شوهر تأکید دارد. اگر یکی از زوجین، به خصوص شوهر، نیازی به نزدیکی داشته باشد و مانع شرعی دیگری (مانند حیض) وجود نداشته باشد، اجابت درخواست او از سوی دیگری نیکوست و در شرایط عادی بر زن واجب است که تمکین کند.
• انعقاد نطفه بدون اشکال: اقدام برای بارداری و انعقاد نطفه در ماه محرم و صفر کاملاً جایز و بدون اشکال شرعی است و هیچ کراهتی در این خصوص وجود ندارد.

در نهایت، باید گفت که عزاداری برای امام حسین (ع) با زندگی زناشویی شرعی و اصولی منافاتی ندارد. اصل بر تعادل، تقوا و ادب در تمامی شئون زندگی است. مومنان می توانند با رعایت ادب و نیت خالصانه، هم به وظایف شرعی و زناشویی خود عمل کنند و هم حرمت ایام سوگواری را حفظ نمایند. تعمیق معرفت دینی و مراجعه به اهل علم و مراجع تقلید برای پرسش های بیشتر، همواره راهگشای مسائل شرعی است.