خلاصه کتاب روایت دوگانه گلدونه خانم: نمایشنامه در یک پرده ( نویسنده رضا فیاضی )

نمایشنامه «روایت دوگانه گلدونه خانم» اثر رضا فیاضی، بازآفرینی خلاقانه ای از نمایشنامه مشهور «گلدونه خانم» نوشته اسماعیل خلج است که با نگاهی تازه به شخصیت ها و مضامین، مرزهای واقعیت و خیال را در زندگی زناشویی یک بازیگر و یک منتقد تئاتر درهم می آمیزد.

در پهنه گسترده و پویای ادبیات نمایشی ایران، آثاری وجود دارند که نه تنها در زمان خود تأثیری عمیق بر جای می گذارند، بلکه بستر آفرینش های بعدی قرار می گیرند. نمایشنامه «گلدونه خانم» اثر اسماعیل خلج، بی شک از این دست آثار است؛ متنی که در ذهنیت جمعی تئاتر ایران جایگاهی ویژه دارد. در بستر همین ارجاعات تاریخی و فرهنگی است که «روایت دوگانه گلدونه خانم: نمایشنامه در یک پرده» به قلم رضا فیاضی، هنرپیشه و نویسنده نام آشنای تئاتر و تلویزیون ایران، متولد می شود.

این نمایشنامه نه صرفاً یک بازنویسی، بلکه روایتی مکمل و پیچیده است که به واسطه نگاهی مدرن، به واکاوی روابط انسانی، ماهیت هنر، نقد و مرزهای لغزنده میان خیال و واقعیت می پردازد. فیاضی با حفظ روح اثر اصلی، لایه های جدیدی از معنا را به آن می افزاید و خواننده را به سفری تأمل برانگیز در اعماق ذهن شخصیت ها دعوت می کند. این مقاله به بررسی دقیق و تحلیلی این اثر ارزشمند، از معرفی نویسنده و ریشه های نمایشنامه تا واکاوی شخصیت ها، مضامین اصلی، سبک نگارش و در نهایت، مقایسه با اثر پیشین، خواهد پرداخت.

درباره نویسنده: رضا فیاضی، از بازیگری تا نمایشنامه نویسی

رضا فیاضی (متولد ۱۳۳۲ در اهواز)، نامی آشنا برای علاقه مندان به هنر و فرهنگ ایران است. او که فعالیت هنری خود را از سال ۱۳۵۵ در عرصه سینما و تلویزیون آغاز کرد، نه تنها در کسوت یک بازیگر چیره دست با ایفای نقش های متعدد و خاطره انگیز (از جمله شخصیت دوست داشتنی «آقای جمالی» در مجموعه تلویزیونی «زی زی گولو») در ذهن مخاطبان ماندگار شد، بلکه به تدریج توانایی های خود را در قامت یک نویسنده نیز به منصه ظهور رساند. قلم او، سرشار از ذوق و قریحه ادبی، به خلق آثاری در حوزه های مختلف ادبی از جمله داستان کوتاه، رمان و نمایشنامه انجامید.

فعالیت های نویسندگی فیاضی، گستره ای وسیع از تجربیات و نگاه های متفاوت را در بر می گیرد. از جمله آثار مکتوب او می توان به «روایت های زنانه»، مجموعه داستان هایی با رویکردی عمیق به مسائل و چالش های زنان، اشاره کرد که نشان دهنده دقت او در بررسی ابعاد روانشناختی و اجتماعی شخصیت هاست. نمایشنامه هایی چون «الو… اینجا پدری به قتل رسیده»، «ت»، «مثل تئاتر» و «بازیگر و بانوی نیلوفر» نیز گواه توانایی او در خلق درام های مؤثر و تأثیرگذار برای صحنه تئاتر است. این آثار، اغلب با تمرکز بر مفاهیم انسانی، روابط پیچیده و چالش های ذهنی و روانی، جایگاه فیاضی را نه تنها به عنوان یک بازیگر محبوب، بلکه به عنوان یک نویسنده جدی و تحلیل گر مسائل اجتماعی در ادبیات معاصر ایران تثبیت کرده اند.

رضا فیاضی با بهره گیری از تجربه عملی خود در تئاتر و سینما، نگاهی واقع بینانه و در عین حال هنرمندانه به جزئیات زندگی و روابط انسانی دارد. این بینش عمیق، در نمایشنامه های او به ویژه «روایت دوگانه گلدونه خانم»، به شکلی محسوس بازتاب یافته و به اثر او عمقی فراتر از یک داستان ساده می بخشد. او نه تنها روایتگر است، بلکه تحلیلگر و منتقد وضعیت های اجتماعی و فردی نیز هست.

گلدونه خانم پیش از روایت دوگانه: بستری برای خلق اثری تازه

درک عمق و پیچیدگی «روایت دوگانه گلدونه خانم» اثر رضا فیاضی، مستلزم شناخت و درک پیش زمینه ای از نمایشنامه اصلی و تأثیرگذار «گلدونه خانم» نوشته اسماعیل خلج است. نمایشنامه خلج، که در دهه پنجاه شمسی برای اولین بار به روی صحنه رفت، یکی از آثار برجسته و ساختارشکن ادبیات نمایشی آن دوران محسوب می شود.

«گلدونه خانم» اسماعیل خلج، روایتگر زندگی کاراکتری به نام «گلدونه» است؛ زنی که در ادبیات فولکلور و ذهنیت مردانه جامعه، نمادی از زنی اغواگر و در عین حال دست نیافتنی تلقی می شود. خلج در اثر خود، با زبان و فضایی خاص، به تصویر کشیدن این شخصیت و تأثیر او بر مردان اطرافش می پردازد. گلدونه در نمایشنامه خلج، بیشتر یک ایده آل، یک خیال یا حتی یک رؤیای دست نیافتنی است تا یک شخصیت با گوشت و خون. او به نوعی نمادی از آمال و آرزوهای مردانی است که در واقعیت زندگی خود با ناملایمات و ناکامی ها روبرو هستند و به گلدونه به عنوان مظهر فرار از این واقعیت می نگرند. لحن و فضای نمایشنامه خلج، اغلب تیره، مه آلود و آکنده از نوعی پوچی اگزیستانسیالیستی است که به خوبی وضعیت روانی شخصیت ها را منعکس می کند. این اثر با دیالوگ های پرمعنا و فضاسازی منحصربه فرد خود، در زمان انتشار و اجرا، بحث های بسیاری را برانگیخت و به عنوان یکی از پیشگامان نمایشنامه نویسی مدرن ایران شناخته شد.

رضا فیاضی با علم به اهمیت و جایگاه «گلدونه خانم» خلج در تاریخ تئاتر ایران، تصمیم به خلق «روایت دوگانه» گرفت. هدف او صرفاً بازنویسی یا اقتباس ساده از اثر قبلی نبود، بلکه فیاضی در صدد بود تا با ورود به دنیای این شخصیت و واکاوی ابعاد پنهان تر آن، روایتی جدید و موازی ارائه دهد. این تصمیم نشئت گرفته از علاقه فیاضی به بازخوانی متون کلاسیک و بازآفرینی آن ها در چارچوب مسائل و دغدغه های معاصر بود. او قصد داشت به این سؤال پاسخ دهد که اگر گلدونه فراتر از یک نماد و به عنوان یک انسان واقعی وجود داشت، زندگی او چگونه می توانست باشد؟ و این واقعیت چگونه می توانست بر خالق یا تصویرگر او (در اینجا بازیگر و منتقد) تأثیر بگذارد؟ این رویکرد، روایت دوگانه گلدونه خانم را به اثری مستقل و در عین حال عمیقاً پیوسته به ریشه های خود تبدیل می کند.

خلاصه داستان نمایشنامه روایت دوگانه گلدونه خانم

نمایشنامه «روایت دوگانه گلدونه خانم» به قلم رضا فیاضی، داستان زندگی پرفراز و نشیب زوجی به نام ملاحت و جلال را روایت می کند که هر دو به نوعی با دنیای تئاتر درگیر هستند. ملاحت ساجدی، بازیگر تئاتر است و در صدد ایفای نقش «گلدونه» در نمایشنامه مشهور اسماعیل خلج است. همسر او، جلال نیک تبار، منتقدی تئاتر و سینماست که با قلم تند و بی رحمانه اش شهرت دارد.

در اوج تلاش های ملاحت برای درک عمیق شخصیت گلدونه، او به طور تصادفی در خیابان با زنی مواجه می شود که شباهت حیرت انگیزی به تصورش از گلدونه دارد و اتفاقاً نامش نیز گلدونه است. ملاحت که این برخورد را فرصتی بی نظیر برای الگوبرداری و «زیستن» نقش می بیند، گلدونه واقعی را به خانه خود می آورد تا از او برای ایفای هرچه بهتر نقش کمک بگیرد.

اما ورود این زن به زندگی ملاحت و جلال، آغازگر سلسله ای از اتفاقات پیچیده و لایه لایه می شود. گلدونه واقعی (که بعداً با نام «رزی» نیز شناخته می شود) شروع به روایت سرگذشت تلخ و پرفراز و نشیب خود می کند: از دوران کودکی و گم کردن خواهر دوقلویش، تا تجربه های سخت زندگی پس از ازدواج و ورود به دنیای روسپی گری. این روایت های شخصی، نه تنها برای ملاحت الهام بخش می شوند، بلکه به تدریج مرزهای میان واقعیت زندگی گلدونه و دنیای تخیلی نمایشنامه را در هم می آمیزند.

در کنار این داستان، رابطه زناشویی ملاحت و جلال نیز در معرض چالش های جدی قرار می گیرد. نقد های تند و بی محابای جلال، که او آن را بخش مهمی از مسئولیت اجتماعی خود می داند، نه تنها بر کار دیگران تأثیر می گذارد، بلکه به تدریج زندگی شخصی و حرفه ای خود او و ملاحت را نیز تحت الشعاع قرار می دهد. قلم سرخ و زبان تند جلال، در نهایت به تعطیلی دفتر روزنامه و عواقب شومی برای این زوج منجر می شود. این مصائب در زندگی ملاحت و جلال، به شکلی موازی با روایت های گلدونه و تلاش ملاحت برای ایفای نقش او پیش می رود.

با پیشرفت نمایشنامه، مرز میان خیال و واقعیت به طور فزاینده ای محو می شود. سیر زمانی مشخصی وجود ندارد و مخاطب باید با دقت از میان دیالوگ ها و نشانه های پنهان، به فراز و نشیب های زندگی زناشویی و حرفه ای ملاحت و جلال پی ببرد. تأثیر گلدونه واقعی بر روان ملاحت و گره خوردن سرنوشت او با شخصیت نمایشنامه ای که قرار است ایفا کند، به نقطه ای می رسد که رهایی از گلدونه برای ملاحت ناممکن به نظر می رسد، درست همانطور که رهایی از جلال و مصائب ناشی از او برایش دشوار است. در پایان نمایشنامه، با آشکار شدن یک واقعیت تلخ، دلیل اصلی این تنیدگی خیال و واقعیت و آشفتگی های ملاحت برای خواننده آشکار می شود و او را با پرسش هایی عمیق در مورد هویت، انتخاب و تأثیر هنر بر زندگی روبرو می سازد.

در نمایشنامه «روایت دوگانه گلدونه خانم»، مرز خیال و واقعیت در هم تنیده است و زمان سیر مشخصی ندارد. مخاطب به مرور از میان نشانه های نهفته در دیالوگ ها به فرازونشیب های زندگی زناشویی و حرفه ای ملاحت و جلال پی می برد و از مصائب زندگی آن ها آگاه می شود.

شخصیت ها: آینه ای از واقعیت های پنهان

شخصیت پردازی در «روایت دوگانه گلدونه خانم» به گونه ای است که هر کاراکتر، نمادی از لایه های مختلف واقعیت انسانی، چالش های درونی و بیرونی و تعارضات موجود در زندگی مدرن است. این شخصیت ها نه تنها در پیشبرد داستان نقش دارند، بلکه بستری برای طرح مضامین عمیق تر نمایشنامه فراهم می آورند.

ملاحت: بازیگر در جستجوی اصالت نقش

ملاحت ساجدی، کاراکتر اصلی زن نمایشنامه، یک بازیگر تئاتر است که در پی کشف حقیقت و اصالت در نقش آفرینی خود، به دنبال زندگی واقعی «گلدونه» می گردد. او سمبل هنرمندی است که نه تنها به تکنیک و فرم، بلکه به عمق و ذات نقش اهمیت می دهد. چالش اصلی ملاحت، درک پیچیدگی های شخصیتی گلدونه و همزمان، مواجهه با مسائل زندگی مشترکش با جلال است. او در تلاش است تا میان دنیای حرفه ای پر از انتظارات و نقدهای همسرش و نیازهای عاطفی و شخصی خود تعادل برقرار کند. ملاحت در طول نمایشنامه با واقعیت هایی روبرو می شود که به تدریج مرزهای درک او از هنر، زندگی و هویت خودش را در هم می ریزد. او نمادی از انسان معاصری است که در جستجوی معنا و اصالت، خود را در پیچیدگی های واقعیت و خیال گم می کند.

جلال: منتقدی با قلمی تند و زندگی متزلزل

جلال نیک تبار، همسر ملاحت، یک منتقد تئاتر و سینماست که قلمی تند و بی رحم دارد. شخصیت جلال، نمادی از قدرت و تأثیر کلام و نقد است؛ شمشیری دولبه که می تواند هم سازنده باشد و هم ویرانگر. دیدگاه او نسبت به نقد، به عنوان یک عنصر حیاتی در ارتقای هنر، او را به موضعی غیرقابل انعطاف سوق می دهد. اما همین سرسختی و تندخویی در قلم و زبان، نه تنها او را در محیط کار منزوی می کند، بلکه بر زندگی شخصی و زناشویی اش نیز سایه می افکند. جلال، با وجود دانش و بینش عمیقش در زمینه هنر، در مدیریت روابط انسانی خود دچار مشکل است. زندگی متزلزل و در آستانه فروپاشی او، نمایانگر تقابل میان ایده آل های هنری و واقعیت های عریان زندگی است. او نمونه ای از انسانی است که در دام خودشیفتگی فکری گرفتار آمده و مرز میان نقد هنری و تخریب روابط شخصی را از دست داده است.

گلدونه (رزی): از روسپی گری تا نماد حقیقت

گلدونه، یا همان «رزی»، شخصیتی است که در ابتدا به عنوان ابزاری برای درک نقش توسط ملاحت وارد داستان می شود، اما به تدریج به نمادی از حقیقت های پنهان و واقعیت های تلخ اجتماعی تبدیل می گردد. او که از پس زمینه ای دشوار و از دنیای روسپی گری می آید، روایتگر زندگی ای است که در آن انتخاب ها و اجبارها در هم تنیده اند. تغییر نام او از گلدونه به رزی، نه تنها نمادی از تغییر هویت و تلاش برای فرار از گذشته است، بلکه اشاره ای مستقیم به تحول شخصیت «زری» در نمایشنامه اصلی اسماعیل خلج دارد که «گلدونه» نام خود را به او می دهد. گلدونه فیاضی، برخلاف گلدونه خلج که بیشتر یک نماد اثیری و دور از دسترس بود، شخصیتی ملموس و با تجربه های واقعی است. او آینه ای است که ملاحت و مخاطب، واقعیت های پنهان زندگی و جامعه را در آن می بینند. او با ورودش به زندگی ملاحت و جلال، نه تنها کاتالیزوری برای بحران های آن ها می شود، بلکه ناخواسته پرده از واقعیت های تلخ و سرنوشت ساز زندگی ملاحت برمی دارد.

تم ها و مفاهیم اصلی در روایت دوگانه گلدونه خانم

نمایشنامه «روایت دوگانه گلدونه خانم» با ظرافت و عمق، به بررسی چندین تم و مفهوم کلیدی می پردازد که هر یک به نوبه خود لایه هایی از پیچیدگی های زندگی، هنر و روابط انسانی را آشکار می سازند. این مضامین، نه تنها در بستر داستان گلدونه و زوج هنرمند، بلکه در ذهن و زبان خواننده نیز بازتاب می یابند.

واقعیت و خیال: درهم تنیدگی ذهن و زندگی

یکی از محوری ترین تم های نمایشنامه، مرز محو و لغزنده میان واقعیت و خیال است. فیاضی با مهارت، این دو جهان را در زندگی شخصیت ها به ویژه ملاحت در هم می آمیزد. ملاحت که به دنبال «زیستن» نقش گلدونه است، چنان در دنیای شخصیت فرو می رود که به تدریج واقعیت زندگی خود را با خیالات ناشی از نقش در هم می بیند. ورود گلدونه واقعی به زندگی آن ها، این درهم تنیدگی را شدت می بخشد. این وضعیت، سؤالات عمیقی را مطرح می کند: چه چیزی واقعی است؟ تا چه حد ذهن ما بر درک ما از واقعیت تأثیر می گذارد؟ آیا هنر، خود می تواند به یک واقعیت جایگزین تبدیل شود؟ این تم، به خواننده امکان می دهد تا نه تنها داستان را دنبال کند، بلکه به تأمل در ماهیت ادراک و تأثیرات متقابل هنر و زندگی بپردازد.

نقد و هنر: شمشیر دولبه در دستان منتقد

موضوع نقد هنری و تأثیر آن، به ویژه از طریق شخصیت جلال، به شکلی پررنگ در نمایشنامه مطرح می شود. جلال به عنوان یک منتقد، باور دارد که نقد تند و بی رحمانه برای رشد و اعتلای هنر ضروری است. اما فیاضی نشان می دهد که همین «شمشیر دولبه» نقد، می تواند به عاملی مخرب برای هنرمند و حتی برای زندگی شخصی منتقد تبدیل شود. نمایشنامه به این نکته اشاره می کند که افراط در نقد و عدم توجه به ابعاد انسانی هنر، می تواند به جای سازندگی، به ویرانی و از دست دادن فرصت ها منجر شود. این تم، به خصوص برای اهالی هنر و منتقدان، جای تأمل بسیار دارد و اهمیت رعایت اخلاق و مسئولیت پذیری در نقد را برجسته می سازد.

زندگی زناشویی: چالش های یک رابطه زیر سایه هنر

روابط پیچیده و پرچالش ملاحت و جلال، بخش مهمی از درام نمایشنامه را تشکیل می دهد. این زوج هنرمند، که هر دو در عرصه تئاتر فعالیت می کنند، با مشکلاتی از قبیل عدم درک متقابل، حسادت حرفه ای (ناخودآگاه)، و تأثیرات مخرب کار بر زندگی شخصی دست و پنجه نرم می کنند. زندگی زناشویی آن ها، نمونه ای از روابطی است که تحت فشار آرمان های هنری، جاه طلبی ها و آسیب های بیرونی قرار گرفته است. مشکلات مالی، فشارهای حرفه ای و در نهایت، قلم تند جلال، همگی به تدریج پایه و اساس زندگی مشترک آن ها را سست می کند. این تم، به چالش های روابط انسانی، به ویژه در محیط های پرفشار و آرمانی هنر، می پردازد.

هویت و انتخاب: نام ها و نقش های ما

تغییر نام گلدونه به «رزی» در نمایشنامه فیاضی، نمادی قدرتمند از مفهوم هویت و انتخاب است. این تغییر نام، نه تنها اشاره ای به تغییر نام «زری» در اثر خلج دارد، بلکه نمایانگر تلاش شخصیت برای فرار از گذشته و بازتعریف هویت خود است. گلدونه/رزی، با پذیرش نام جدید، در صدد است تا از بار سنگین پیشینه خود رها شود و راهی نو در زندگی آغاز کند. این تم، به این سؤال می پردازد که تا چه حد نام ها و نقش هایی که جامعه بر ما تحمیل می کند، هویت ما را شکل می دهند و تا چه حد می توانیم با انتخاب هایمان، مسیر زندگی و هویت خود را تغییر دهیم. این موضوع، به ویژه در مورد شخصیت ملاحت نیز صدق می کند که در تلاش برای ایفای نقش، ناخواسته هویت خودش را نیز زیر سؤال می برد.

سبک و ساختار نمایشنامه: یک پرده، چندین لایه

«روایت دوگانه گلدونه خانم» با عنوان «نمایشنامه در یک پرده» معرفی شده است؛ این فرم، خود بخشی از هویت و سبک اثر را تشکیل می دهد. نمایشنامه های یک پرده ای اغلب به دلیل فشردگی و تمرکز بر یک ایده مرکزی یا یک لحظه کلیدی دراماتیک شناخته می شوند. در این اثر، رضا فیاضی با همین ساختار فشرده، موفق به خلق چندین لایه معنایی و روایی شده است که اثر را از سادگی یک نمایشنامه تک پرده ای فراتر می برد.

استفاده از فرم «یک پرده» به فیاضی امکان می دهد تا بدون اتلاف وقت در تغییر صحنه یا مکانی پیچیده، بر تعاملات فشرده میان شخصیت ها و آشفتگی های ذهنی آن ها تمرکز کند. این فشردگی ساختاری، به خلق فضایی پرتعلیق و گاه کابوس وار کمک می کند که به خوبی درهم تنیدگی خیال و واقعیت را نشان می دهد. هر دیالوگ و هر حرکت در این فضای محدود، از اهمیت بالایی برخوردار است و به پیشبرد داستان و آشکار شدن زوایای پنهان شخصیت ها یاری می رساند.

زبان و دیالوگ ها در این نمایشنامه، نقطه قوت دیگری است. فیاضی با توجه به پیشینه بازیگری و شناخت عمیقش از زبان گفتار در تئاتر، دیالوگ هایی خلق کرده که هم طبیعی و باورپذیر هستند و هم حاوی لایه های پنهان معنایی. دیالوگ ها اغلب کوتاه و پرمفهوم هستند و به جای توضیحات طولانی، با ایجاز به احساسات و افکار درونی شخصیت ها اشاره می کنند. این ایجاز در دیالوگ ها، فضای لازم برای تخیل و تفسیر مخاطب را فراهم می آورد و او را درگیر فرآیند کشف معنا می کند. زبان نمایشنامه، ترکیبی از زبان روزمره و ادبی است که در عین حال به عمق بخشی به محتوا کمک می کند.

نحوه روایت غیرخطی و درهم آمیختگی زمانی، از دیگر ویژگی های ساختاری مهم «روایت دوگانه گلدونه خانم» است. فیاضی با بهره گیری از تکنیک های روایی مدرن، زمان را به شکلی متناوب پیش و پس می برد و خاطرات، خیالات و واقعیت های فعلی را با یکدیگر پیوند می زند. این شیوه روایت، به ویژه در نمایش آشفتگی ذهنی ملاحت و درهم تنیدگی زندگی واقعی او با نقش گلدونه، بسیار مؤثر است. عدم وضوح در سیر زمانی، به مخاطب این فرصت را می دهد تا خود به کشف پیوندها و روابط بپردازد و در نهایت به واقعیت تلخی که در پایان نمایشنامه آشکار می شود، دست یابد. این ساختار پیچیده، اثر را به یک پازل فکری تبدیل می کند که حل آن مستلزم دقت و توجه مخاطب است.

همچنین، استفاده از نمادها و استعاره ها در سراسر نمایشنامه، به غنای ساختاری آن می افزاید. گلدونه، فارغ از شخصیت انسانی اش، نمادی از گذشته، آرزوها، یا حتی بیماری و مشکلات روانی ملاحت است. فضای خانه و صحنه تئاتر نیز به عنوان استعاره ای از مرز میان واقعیت و بازنمایی عمل می کند. این لایه های نمادین، اثر را نه تنها به یک داستان دراماتیک، بلکه به یک مطالعه روانشناختی و فلسفی تبدیل می کنند.

مقایسه روایت دوگانه گلدونه خانم با نمایشنامه اصلی اسماعیل خلج

نام گذاری «روایت دوگانه گلدونه خانم» از سوی رضا فیاضی، خود گواه بر آن است که این اثر، قرار نیست صرفاً بازنویسی یا اقتباسی ساده از نمایشنامه مشهور اسماعیل خلج باشد؛ بلکه تلاشی است برای ارائه روایتی موازی و مکمل، که به درک عمیق تر از مضامین و شخصیت های اصلی کمک می کند. این دو اثر، با وجود پیوندهای عمیق، در نکات کلیدی متعددی از یکدیگر متمایز می شوند که بررسی آن ها به درک غنای اثر فیاضی یاری می رساند.

1. ماهیت شخصیت گلدونه: نماد در برابر واقعیت
   • در نمایشنامه اسماعیل خلج، گلدونه بیشتر یک موجود اثیری، یک خیال یا نمادی از آرزوهای دست نیافتنی مردان است. او حضور فیزیکی کاملی ندارد و بیشتر در ذهن شخصیت ها شکل می گیرد. هدف خلج از گلدونه، بررسی لایه های روانی و اجتماعی مردانی بود که در رویارویی با این نماد، از واقعیت می گریختند.
   • در مقابل، رضا فیاضی گلدونه را به یک شخصیت واقعی و ملموس تبدیل می کند. او زنی است با گذشته ای پر از رنج، انتخاب های دشوار و زخم های عمیق. این «انسانی سازی» گلدونه، امکان می دهد تا به جای پرداختن به ابعاد نمادین و کلی، به عمق روانشناسی و مشکلات فردی او پرداخته شود و تأثیر او بر زندگی ملاحت به شکلی کاملاً عینی و دراماتیک نمایش داده شود.
2. تمرکز روایی: از مردان به زنان
   • نمایشنامه خلج، با وجود محوریت «گلدونه»، بیشتر بر جهان بینی و تأثیر او بر شخصیت های مرد متمرکز بود.
   • فیاضی در «روایت دوگانه»، تمرکز را به جهان بینی زنانه و تأثیر گلدونه بر ملاحت (یک زن) منتقل می کند. او به واکاوی عمیق تر روان زنانی می پردازد که در جستجوی هویت، اصالت و رهایی از بند نقش های تحمیلی هستند. این تغییر تمرکز، به اثر فیاضی ابعادی فمینیستی و اجتماعی تری می بخشد.
3. مضامین و لایه های جدید
   • خلج بر پوچی، خیال پردازی و وضعیت اگزیستانسیالیستی بشر در مواجهه با یک ایده تمرکز داشت.
   • فیاضی، ضمن حفظ رگه هایی از این مضامین، لایه های جدیدی چون نقد هنر، چالش های زندگی زناشویی در میان هنرمندان، هویت و تأثیر مرزهای نامشخص واقعیت و خیال بر روان انسان را به اثر می افزاید. او به ویژه به رابطه پیچیده و گاه مخرب منتقد و هنرمند می پردازد که در اثر خلج کمتر دیده می شد.
4. ساختار و روایت
   • نمایشنامه خلج ساختاری نسبتاً خطی تر و فضایی نمادین داشت.
   • فیاضی از روایتی غیرخطی تر، با درهم آمیختگی زمانی و محو شدن مرزهای واقعیت و ذهنیت استفاده می کند. این شیوه روایت، به خوبی آشفتگی ذهنی ملاحت و پیچیدگی های داستان را منعکس می کند.

دلیل نام گذاری «روایت دوگانه» دقیقاً در همین تفاوت ها و اشتراکات نهفته است. فیاضی نه تنها روایتی موازی از داستان گلدونه ارائه می دهد که در آن گلدونه از یک نماد به یک انسان واقعی بدل می شود، بلکه به شکلی عمیق تر، دوگانگی های موجود در زندگی انسان را بررسی می کند: دوگانگی میان هنر و زندگی، خیال و واقعیت، نقد و خلق، و در نهایت، دوگانگی هویت فردی در مواجهه با نقش های اجتماعی. این «دوگانگی» نه تنها به عنوان یک عنوان جذاب، بلکه به عنوان محوری ترین ایده فلسفی و دراماتیک در سراسر نمایشنامه فیاضی جاری است و آن را به اثری مستقل، اما در عین حال ادای دینی به ریشه های خود تبدیل می کند.

چرا باید روایت دوگانه گلدونه خانم را بخوانیم؟

«روایت دوگانه گلدونه خانم» تنها یک نمایشنامه برای خواندن نیست، بلکه تجربه ای تأمل برانگیز است که مخاطب را به چالش می کشد تا در مفاهیم عمیق زندگی، هنر و هویت انسانی بازنگری کند. دلایل متعددی برای توصیه این اثر ارزشمند به مخاطبان وجود دارد:

1. نگاهی نو به اثری کلاسیک: برای کسانی که با نمایشنامه اصلی «گلدونه خانم» اسماعیل خلج آشنایی دارند، این اثر رضا فیاضی فرصتی بی نظیر برای کشف لایه های جدید و مواجهه با تفسیری متفاوت از یک کاراکتر و مضمون آشناست. فیاضی با جسارت و خلاقیت، به شخصیت گلدونه بُعدی انسانی و واقعی بخشیده و او را از قالب یک نماد خارج کرده است.
2. تحلیل روابط پیچیده انسانی: نمایشنامه به شکلی استادانه به چالش های روابط زناشویی، تأثیرات مخرب حرفه و رقابت بر زندگی شخصی، و پیچیدگی های ارتباط بین منتقد و هنرمند می پردازد. این اثر می تواند آینه ای برای بازاندیشی در روابط شخصی و حرفه ای ما باشد.
3. واکاوی مضامین فلسفی و روانشناختی: تم هایی چون مرز واقعیت و خیال، جستجوی هویت، تأثیر گذشته بر حال، و قدرت کلام و نقد، به شکلی عمیق و تأثیرگذار در نمایشنامه مطرح شده اند. این اثر به مخاطب اجازه می دهد تا فراتر از داستان، به تأملات فلسفی و روانشناختی بپردازد.
4. قدرت قلم و دیالوگ نویسی: رضا فیاضی به عنوان نویسنده ای با تجربه و بازیگر، دیالوگ هایی خلق کرده که هم روان و طبیعی هستند و هم سرشار از ایجاز و معنا. این دیالوگ ها به خوبی عمق احساسات و افکار شخصیت ها را منعکس کرده و به پیشبرد داستان و ایجاد فضای دراماتیک کمک می کنند.
5. مناسب برای علاقه مندان به ادبیات نمایشی: دانشجویان تئاتر، پژوهشگران ادبیات، و هر علاقه مندی به ادبیات نمایشی معاصر ایران، می تواند از مطالعه این اثر تحلیلی و پربار بهره های فراوان ببرد. این نمایشنامه به دلیل ساختار پیچیده، مضامین عمیق و ارتباط با تاریخ تئاتر ایران، می تواند موضوع مناسبی برای تحلیل ها و پژوهش های دانشگاهی باشد.
6. تجربه ای متفاوت از خواندن نمایشنامه: فیاضی با شکستن قواعد روایی خطی و درهم آمیختن زمان و مکان، تجربه ای منحصر به فرد از خواندن نمایشنامه را ارائه می دهد که نیازمند دقت و توجه خواننده است و او را فعالانه درگیر داستان می کند.

در مجموع، «روایت دوگانه گلدونه خانم» اثری است که نه تنها داستان گویی می کند، بلکه فکر را به چالش می کشد و به مخاطب فرصت می دهد تا در آینه ی شخصیت ها و رویدادها، به بازبینی خود و جهان پیرامونش بپردازد. این نمایشنامه، انتخابی ارزشمند برای هر کسی است که به دنبال اثری عمیق، تأمل برانگیز و با کیفیت در ادبیات نمایشی ایران است.

برشی از کتاب

بخش زیر، برشی از دیالوگ های نمایشنامه «روایت دوگانه گلدونه خانم» است که به خوبی فضای درهم تنیده خیال و واقعیت و زبان اثر را به تصویر می کشد:

گلدونه: بچه که بودم با ننه بابام و خواهر دوقلوم…

ملاحت: تو خواهر دوقلو داری؟ عینه هو خودت؟!

گلدونه: کُپِ کُپِ خودم! کپی برابر اصل، اما دیگه ندارمش… بی خیال! بذار داستان عروسی رفتنمون را برات تعریف کنم… آره و اینا… جونم برات بگه ما رفتیم عروسی… مزقون و مزقونچی آورده بودن، یه پسره که لباس دخترونه تنش بود، می رقصید مثه چی، لامصب انگار نه انگار پسر بود… کمر باریک (دستش رو حلقه ی کوچکی می کند) این هوا… حالا داشته باش، ببین چند رقم رقصید، عربی، ترکی، گیلانی، مازندرانی، بندری، لزگی… جونم برات بگه، آها… خارجکی هم رقصید، کلی هم پول شاباش گرفت از مردم… ببین یه رقمش همین بابای خودم، صد تومن اون روزگار چپوند تو جیبش!

ملاحت: عجب!

گلدونه: عجب کمه… برو بالاتر! من داشتم شاخ در می آوردم، دهنم عین کروکدیل وا مونده بود از حیرت! خلاصه که جونوری بود واسه خودش! ها… یه چیزی یادم رفت بهت بگم، بعداز اینکه لباس عوض کرد اومد سر میز ما… تازه دوزاریمون افتاد که طرف پسره! نکبت دراومد گفت: حال کردی با رقص داش اِت؟! تو رو خدا ببین، به من گفت داش اِت! کم مونده بود پاشم یه کف گرگی بزنم تو ملاجش! اما خب ملاحظه کردم.

این بخش، نمایی از گذشته گلدونه و لحن گفتار او را نشان می دهد که با وجود صمیمیت و سادگی، حاوی اطلاعاتی کلیدی درباره زندگی او و درهم تنیدگی اش با واقعیت های بیرونی و درونی است. این نوع دیالوگ نویسی به خواننده کمک می کند تا به درک عمیق تری از شخصیت و جهان بینی او برسد و در عین حال، به جنبه های انسانی و تجربی او نیز پی ببرد. همچنین، ارجاع به خواهر دوقلو، از همان ابتدا، سرنخ هایی از روایت های موازی و دوگانه ارائه می دهد که در پایان نمایشنامه به اوج می رسد.

نتیجه گیری

نمایشنامه «روایت دوگانه گلدونه خانم: نمایشنامه در یک پرده» اثر رضا فیاضی، بیش از یک بازآفرینی صرف از اثری کلاسیک، تلاشی هوشمندانه و عمیق برای واکاوی ابعاد پنهان تر زندگی، هنر و هویت است. فیاضی با هنرمندی تمام، داستانی را روایت می کند که در آن مرزهای واقعیت و خیال، نه تنها محو می شوند، بلکه به ابزاری برای درک عمیق تر شخصیت ها و مضامین اصلی تبدیل می گردند.

این اثر نه تنها ادای دینی به «گلدونه خانم» اسماعیل خلج است، بلکه با نگاهی تازه و معاصر، به بسط شخصیت ها و افزودن لایه های جدیدی از معنا می پردازد. چالش های ملاحت در جستجوی اصالت نقش، نقد بی رحمانه جلال و تأثیر آن بر زندگی، و سرگذشت تلخ و تأثیرگذار گلدونه (رزی)، همگی در هم تنیده اند تا تصویری پیچیده و در عین حال ملموس از انسان معاصر ارائه دهند. مضامینی چون واقعیت و خیال، قدرت نقد، چالش های زندگی زناشویی و هویت یابی، با زبانی شیوا و دیالوگ هایی پرمعنا مطرح شده اند که خواننده را به تأمل وا می دارند.

«روایت دوگانه گلدونه خانم» اثری است که به دلیل عمق تحلیلی، ساختار روایی پیچیده و انسانی سازی شخصیت ها، نه تنها برای علاقه مندان به ادبیات نمایشی و پژوهشگران تئاتر ارزشمند است، بلکه هر خواننده ای را که به دنبال اثری متفاوت و تأمل برانگیز درباره پیچیدگی های ذهن و زندگی است، به خود جذب می کند. برای تجربه کامل این اثر غنی و تأمل برانگیز، مطالعه نسخه کامل نمایشنامه توصیه می شود تا لایه های پنهان آن به طور کامل آشکار گردد.