خلاصه کتاب بررسی گویش مشهدی ( نویسنده پویا شهریاری راد )

کتاب «بررسی گویش مشهدی» اثر پویا شهریاری راد، پژوهشی عمیق و منسجم در زمینه ساختار، واژگان و ادبیات شفاهی گویش مشهدی است که ابعاد گوناگون این گویش کهن را با رویکردی علمی و دقیق تحلیل می کند و منبعی ارزشمند برای علاقه مندان به زبان شناسی و فرهنگ بومی فراهم می آورد. این اثر جایگاه مهمی در مطالعات گویش شناسی ایران دارد و به حفظ و معرفی یکی از میراث های زبانی ارزشمند کشورمان کمک شایانی می کند. این مقاله خلاصه ای جامع و تحلیلی از این کتاب را ارائه می دهد.

پویا شهریاری راد، زبان شناس جوانی است که با تألیف این کتاب، گامی مهم در مستندسازی و تحلیل یکی از گویش های پرقدمت و غنی ایران برداشته است. گویش مشهدی، به عنوان بخشی جدایی ناپذیر از هویت فرهنگی خراسان، نه تنها منعکس کننده تاریخ و جغرافیای منطقه است، بلکه آینه ای تمام نما از تغییرات اجتماعی و تأثیرات زبانی در طول قرون متمادی به شمار می رود. پژوهش های از این دست برای حفظ و معرفی گویش هایی که در معرض تهدید عوامل مختلف قرار دارند، حیاتی هستند و این کتاب نیز با همین رویکرد به بررسی گویش مشهدی پرداخته است.

نگاهی به نویسنده و ضرورت پژوهش: چرا گویش مشهدی؟

پویا شهریاری راد، با رویکردی آکادمیک و علاقه ای عمیق به زادبوم خود، به گردآوری و تحلیل داده های آوایی، صرفی و نحوی گویش مشهدی پرداخته است. انگیزه اصلی او از نگارش این کتاب، فراتر از یک پژوهش صرفاً علمی، تلاشی برای حفظ میراثی است که با گذشت زمان و تغییرات سریع اجتماعی، فرهنگی و فناورانه، رو به زوال می رود.

اهمیت ثبت و ضبط گویش ها از آنجا ناشی می شود که هر گویش، گنجینه ای از تاریخ، فرهنگ، شیوه تفکر و سبک زندگی مردمان یک منطقه است. این میراث های زبانی، به دلیل عوامل مختلفی همچون پیشرفت فناوری و وسایل ارتباط جمعی (رادیو، تلویزیون، اینترنت)، مهاجرت های گسترده و نفوذ لهجه معیار پایتخت، در معرض آسیب جدی قرار گرفته اند. تزریق مداوم لهجه معیار فارسی امروز به واسطه رسانه ها، به تدریج منجر به کمرنگ شدن و حتی فراموشی بسیاری از واژگان، ساختارها و ظرایف گویش های محلی می شود.

در مورد گویش مشهدی، این آسیب پذیری دوچندان است. شهر مشهد، علاوه بر تأثیرپذیری از عوامل فناورانه و رسانه ای، به دلیل مهاجرپذیری و مسافرپذیری بی نظیر خود، در معرض فشار زبانی مضاعفی قرار دارد. سالانه میلیون ها زائر و مسافر از سراسر ایران و کشورهای دیگر به این شهر سفر می کنند که هر یک با گویش ها و لهجه های خاص خود، بر بافت زبانی مشهد تأثیر می گذارند. این تبادل فرهنگی و زبانی گسترده، در کنار رشد شهرنشینی و مهاجرت، به تدریج گویش اصیل و نژاده مشهدی را به سمت فراموشی سوق می دهد. از این رو، پژوهش های دقیقی مانند کتاب «بررسی گویش مشهدی» نه تنها به مستندسازی این میراث کمک می کنند، بلکه با آگاهی بخشی به اهمیت آن، گامی مهم در جهت حفظ و احیای این گنجینه های زبانی برمی دارند.

ساختار کلی کتاب: نقشه ای از محتوای غنی

کتاب «بررسی گویش مشهدی» با رویکردی جامع و سازمان یافته، به ابعاد مختلف این گویش می پردازد. ساختار کتاب به گونه ای طراحی شده که خواننده را مرحله به مرحله با ظرایف و پیچیدگی های گویش مشهدی آشنا می کند. این اثر به پنج بخش اصلی تقسیم می شود که هر یک، جنبه ای خاص از گویش را مورد تحلیل قرار می دهد:

• آواشناسی: این بخش به بررسی دگرگونی های آوایی گویش مشهدی نسبت به فارسی معیار می پردازد و ویژگی های صوتی منحصر به فرد آن را تشریح می کند.
• صرف و نحو: این قسمت ساختار دستوری گویش مشهدی را شامل اسم، ضمیر، صفت، قید، حرف و به ویژه فعل ها را کاوش می کند و تفاوت های آن را با فارسی معیار آشکار می سازد.
• واژگان: یک واژه نامه جامع از کلمات و عبارات خاص گویش مشهدی ارائه می دهد که به درک بهتر واژگان بومی کمک می کند.
• ضرب المثل ها و اصطلاحات: این بخش به بررسی ضرب المثل ها و اصطلاحات رایج در گویش مشهدی می پردازد و ریشه ها و معانی آن ها را توضیح می دهد.
• ادبیات گویش مشهدی: به معرفی اشعار و ترانه های محلی می پردازد و نقش شاعران برجسته ای که به این گویش شعر سروده اند را نشان می دهد.

رویکرد علمی و داده محور کتاب، از نقاط قوت اصلی آن است. نویسنده با جمع آوری دقیق داده های زبانی و استفاده از اصول زبان شناسی مدرن، به تحلیلی مستند و قابل اتکا دست یافته است. این ساختار منطقی، امکان دسترسی آسان به اطلاعات مورد نیاز را برای دانشجویان، پژوهشگران و حتی خوانندگان علاقه مند فراهم می کند.

مروری بر فصول کلیدی کتاب: جزئیات درونی گویش مشهدی

مشهدی: گویش یا لهجه؟ بررسی تفاوت ها و جایگاه

یکی از مباحث مهمی که پویا شهریاری راد در ابتدای کتاب خود به آن می پردازد، تمایز بین «گویش» و «لهجه» در مورد «مشهدی» است. این بحث نظری نه تنها برای درک ماهیت زبان شناختی مشهدی حائز اهمیت است، بلکه جایگاه آن را در مطالعات زبان شناسی ایران نیز مشخص می کند. از دیدگاه زبان شناسی، لهجه به تفاوت های آوایی در یک زبان مشترک اطلاق می شود، در حالی که گویش شامل تفاوت های آوایی، واژگانی و دستوری است که ممکن است تا حدی از زبان معیار فاصله گرفته باشد و در برخی موارد، فهم متقابل را دشوار سازد.

نویسنده با بررسی دقیق ویژگی های زبانی مشهدی، استدلال می کند که مشهدی نه تنها دارای تفاوت های آوایی مشخص است، بلکه در ساختارهای صرفی، نحوی و به ویژه واژگانی، انحرافات قابل توجهی از فارسی معیار دارد که آن را در دسته «گویش» قرار می دهد. موقعیت جغرافیایی مشهد به عنوان یک شهر مرزی و مهاجرپذیر در طول تاریخ، و وضعیت اجتماعی گویش وران آن که شامل طیف وسیعی از طبقات اجتماعی و گروه های قومی مختلف می شود، به شکل گیری این گویش با مختصات خاص خود کمک کرده است.

این تمایزگذاری، فهم عمیق تری از پویایی های زبانی منطقه خراسان را فراهم می آورد و اهمیت پژوهش های گویش شناختی را برجسته تر می سازد. شهریاری راد با این مقدمه، خواننده را برای ورود به جزئیات فنی تر دگرگونی های آوایی و دستوری آماده می کند.

دگرگونی های آوایی: صدای منحصر به فرد مشهد

یکی از جذاب ترین بخش های کتاب، تحلیل دگرگونی های آوایی در گویش مشهدی است که این گویش را از فارسی معیار متمایز می کند. این پدیده های آوایی، هویت صوتی خاصی به گویش مشهدی می بخشند و درک آن ها برای هر پژوهشگر زبان شناسی ضروری است. شهریاری راد به طور جامع به بررسی انواع دگرگونی ها می پردازد:

جایگزینی (ابدال)

این پدیده به معنای جایگزین شدن یک واج (صامت یا مصوت) با واج دیگر است. در گویش مشهدی، نمونه های متعددی از ابدال مشاهده می شود:

• جایگزینی /b/ با /v/ و بالعکس: برای مثال، «آب» به «آو»، «شب» به «شُو» و «تب» به «تو» تبدیل می شود.
• جایگزینی /r/ با /l/: واژگانی مانند «پسر» به «پسِل» و «دختر» به «دخِل» تغییر می کنند.
• جایگزینی /t/ با /d/ و بالعکس: مانند «پتک» به «پُدُک» و «گت» به «گُد».
• جایگزینی /G/ (غ) با /x/ (خ): مثلاً «باغ» به «باخ».

ستردگی (حذف)

حذف واج ها یکی دیگر از ویژگی های بارز گویش مشهدی است که اغلب برای سهولت در تلفظ صورت می گیرد:

• حذف /t/ پایانی در برخی واژه ها: مانند «گفت» به «گُف».
• حذف /h/ بدون تغییر در بخش های دیگر صورت واژه: برای مثال، «نانواخانه» به «نونوخونه» و «کاه» به «کا» تبدیل می شود.
• حذف /d/ در پایان واژه: مانند «آمد» به «اومَد».
• حذف /h/ پس از /e/ یا /o/ و تبدیل شدن به واکۀ مرکب: اگر /h/ پس از /e/ بیاید، حذف شده و به واکه مرکب /ei/ تبدیل می شود (مثلاً «جهل» به «جیل»). اگر پس از /o/ بیاید، حذف شده و به واکه مرکب /ow/ تبدیل می شود (مانند «کوه» به «کوو»).

فزونی (افزایش)

در برخی موارد، واجی به واژه افزوده می شود که به آن فزونی می گویند. این پدیده معمولاً برای پرهیز از سکون یا تغییر در وزن هجایی صورت می گیرد.

کاهش واکه و پری واکه

این پدیده ها به تغییرات در مصوت ها اشاره دارند:

• کاهش واکه: مثلاً کاهش واکه /ɒ/ (آ) به /e/ (اِ) در کلماتی مانند «ناز» به «نز».
• پری واکه (افزایش): افزایش واکه /e/ (اِ) به /i/ (ای) در کلماتی مانند «تاریک» به «تیریک» و /o/ (اُ) به /u/ (او) در «طوق» به «توق».

واژگونگی، همگنی و شکستگی

این سه پدیده نیز از دیگر خصوصیات آوایی گویش مشهدی هستند:

• واژگونگی: تغییر ترتیب واج ها در یک واژه، مانند «قفل» به «قُلف».
• همگنی: یکسان شدن دو واج مختلف در مجاورت یکدیگر، مانند «برف» به «بَرو» (که در آن /r/ به /v/ همگن شده است).
• شکستگی: تغییر در ترکیب واج ها که منجر به ایجاد واج های جدید یا شکستن ساختار هجایی می شود.

مقایسه این دگرگونی ها با فارسی معیار، نه تنها برای زبان شناسان بلکه برای عموم مردم که به دنبال درک ریشه های تفاوت های گفتاری خود هستند، روشنگر است.

دستور زبان گویش مشهدی: ساختار کلام

کتاب «بررسی گویش مشهدی» به طور مفصل به ساختار دستوری این گویش می پردازد و تفاوت های آن را با فارسی معیار شرح می دهد. این بخش از کتاب برای درک نحوه عملکرد جملات و عبارات در گویش مشهدی ضروری است.

اسم، ضمیر، صفت، قید و حرف

گویش مشهدی در این اجزای کلام، دارای ویژگی های خاصی است:

• اسم: استفاده از پسوندهای جمع متفاوت یا حالت های متمایز برای اسامی. به عنوان مثال، در برخی موارد «-یا» به جای «-ها» برای جمع بستن استفاده می شود.
• ضمیر: تفاوت در ضمایر شخصی و اشاره. مثلاً «مو» برای «من» و «تو» برای «تو» (در برخی مناطق) یا تفاوت در ضمایر اشاره ای نزدیک و دور.
• صفت: کاربرد صفات خاص یا ساختارهای وصفی متمایز.
• قید: استفاده از قیود زمانی، مکانی و کیفی منحصر به فرد گویش مشهدی.
• حرف: حروف اضافه و ربط خاصی که در فارسی معیار کمتر رایج هستند یا به شکل متفاوتی به کار می روند. مثلاً «ور» به جای «به» در برخی موارد.

فعل

بخش فعل در گویش مشهدی، یکی از پیچیده ترین و غنی ترین قسمت های دستوری آن است. نویسنده به دقت ویژگی های شناسه های فعل و انواع صرف آن ها را بررسی می کند:

• ویژگی های شناسه های فعل: شناسه های فعل در گویش مشهدی ممکن است با فارسی معیار تفاوت هایی داشته باشند. برای مثال، شناسه سوم شخص مفرد برای فعل «می رود» ممکن است به «مِرِه» (مِره) تبدیل شود که از نظر تلفظ و ساختار شناسه با فارسی معیار «-َد» متفاوت است. همچنین، شناسه های جمع نیز ممکن است تغییرات خاص خود را داشته باشند.
• انواع فعل و تفاوت های صرف آن ها با فارسی معیار: گویش مشهدی دارای افعال کمکی و افعال مرکب خاصی است. صرف فعل ها در زمان های مختلف (ماضی، مضارع، امر) نیز تفاوت هایی را نشان می دهد. به عنوان مثال، ساختار فعل ماضی استمراری یا مضارع اخباری ممکن است با فارسی معیار متفاوت باشد. فعل های امری نیز گاهی شکل های خاص و کوتاه شده ای به خود می گیرند.

این تحلیل ها نشان می دهند که گویش مشهدی دارای یک نظام دستوری کاملاً منسجم و مستقل است که آن را از صرفاً یک لهجه فراتر می برد و به یک گویش با ساختار عمیق و پر جزئیات تبدیل می کند.

گنجینه های ادبی و فرهنگی: میراث شفاهی مشهد

یکی از غنی ترین و دلنشین ترین بخش های کتاب «بررسی گویش مشهدی»، اختصاص به گنجینه های ادبی و فرهنگی این گویش دارد. این قسمت، آیینه ای است تمام نما از روح، اندیشه و حکمت مردمان خراسان که در قالب ضرب المثل ها، اصطلاحات، اشعار و ترانه های محلی تجلی یافته است. این بخش از کتاب نه تنها ارزش زبانی دارد، بلکه منبعی گرانبها برای مطالعه فرهنگ عامه، فولکلور و مردم شناسی مشهد به شمار می رود.

ضرب المثل ها و اصطلاحات

کتاب مجموعه ای از ضرب المثل ها و اصطلاحات رایج مشهدی را با شرح معنی و کاربردشان ارائه می دهد. این بخش نشان می دهد که چگونه حکمت و تجربیات زیسته مردم در قالب جملات کوتاه و پرمعنا، نسل به نسل منتقل شده است. برخی از این ضرب المثل ها که نویسنده به آن ها اشاره کرده است، عبارتند از:

«اجل سگ که نِمِرِسه، نون چوپونِشِر مُدُزده.» این ضرب المثل به این معناست که «اجل سگ که می رسد، نان چوپانش را می دزدد.» و در فارسی معیار با «اجل سگ چو در رسد، به مسجد خرابی می کند» مترادف است. این کنایه به حالتی اشاره دارد که فردی به دلیل عصبانیت یا درماندگی، کارهای غیرمنطقی یا حتی تخریبی انجام می دهد که عواقب آن به خودش برمی گردد.

یکی دیگر از نمونه های برجسته در این کتاب «از بومب عِدس به بومب نُخُت ماشه گِلیده» است که به معنای «از بام عدس تا بام نخود ماشی غلتیده است» و معادل فارسی آن «سگی به بامی جسته بود، گَردش به ما نشسته بود» است. این ضرب المثل اغلب برای بیان وضعیت آشفته و درهم برهمی استفاده می شود که در آن ارتباط منطقی بین اتفاقات وجود ندارد و هر چیز به جای خود نیست.

همچنین، عبارت «از پوشت کو دَرمِیه مِگِه ننه قوروت» به معنی «از پشت کوه درمی آید می گوید ننه کشک» است. این جمله کنایه از شخص لوس و بی مزه ای است که حرکات یا حرف های نامناسب و بی موقع انجام می دهد و از مسائل پیرامون خود بی خبر است.

«اسبه که به پیری سوغونِشِر بگیرن بِرِیِ میدونِ قیامت خُبه» نیز یکی دیگر از ضرب المثل های پرکاربرد مشهدی است که به این معناست: «اسبی را که در پیری برای مسابقه آماده کنند برای میدان قیامت خوب است.» این ضرب المثل کنایه از این است که فردی که پا به سن گذاشته، دیگر به سادگی نمی تواند عادت هایش را تغییر دهد و تربیت یا آموزش در سنین بالا کم اثر است.

اشعار و ترانه های گویش مشهدی

این بخش از کتاب به زیبایی، نمونه هایی از اشعار و ترانه های محلی را معرفی می کند. حضور شاعران برجسته ای همچون محمدتقی بهار و عماد خراسانی که در کنار اشعار فارسی معیار خود، آثاری نیز به گویش محلی سروده اند، نشان دهنده غنای ادبی این گویش است. کتاب به قصیده ای با عنوان «دوازده برج» از محمدتقی بهار و غزلی از عماد خراسانی اشاره می کند و بازگویی آن ها به نثر، فهم عمیق تری از محتوای این اشعار را برای خوانندگان فراهم می آورد. همچنین، اشعاری از شاعران معاصر مانند رضا افضلی، استاد دانشگاه پیام نور مشهد، و قاسم رفیعا نیز در این مجموعه گنجانده شده اند که تداوم حیات ادبی این گویش را به تصویر می کشند.

ترانه های عامیانه مانند «عقربه دم کج مکنه» و «ترانه های چولی قزک (یا شولی قزک)» نیز بخش مهمی از میراث شفاهی گویش مشهدی هستند. این ترانه ها اغلب با مضامین اجتماعی، عشقی یا طنزآمیز، به شیوه ای ساده و روان، احساسات و دغدغه های مردم را بیان می کنند.

هجویات

کتاب «بررسی گویش مشهدی» به بخش مهمی از ادبیات شفاهی گویش مشهدی، یعنی «هجویات» نیز می پردازد. هجو، نوعی ادبیات انتقادی و طنزآمیز است که برای تمسخر یا نقد شخصیت ها، عادات یا پدیده های اجتماعی به کار می رود. نمونه هایی مانند «هجو آدم خلوک»، «هجو آدم کچل» و «هجو تریاکی ها از زبان خود» که در کتاب ذکر شده اند، نشان دهنده توانایی گویش وران در بیان انتقادات اجتماعی و شوخی های بومی با زبانی گزنده اما مؤثر است. این هجویات، بخش مهمی از هویت فرهنگی و طنز خاص مردم مشهد را تشکیل می دهند.

این بخش از کتاب، با ارائه این گنجینه های ادبی و فرهنگی، نقش حیاتی در حفظ هویت فرهنگی و زبانی مشهد ایفا می کند و نشان می دهد که گویش نه تنها ابزاری برای ارتباط است، بلکه بستری برای آفرینش های ادبی و بیان غنای فرهنگی نیز محسوب می شود.

واژگان گویش مشهدی: فرهنگ لغت بومی

یکی از ارکان اصلی و شاید کاربردی ترین بخش کتاب «بررسی گویش مشهدی»، واژه نامه جامع آن است. این بخش که به جمع آوری و توضیح واژگان خاص گویش مشهدی اختصاص دارد، گنجینه ای ارزشمند برای هر فردی است که به دنبال درک عمیق تر و تسلط بر این گویش است. اهمیت این واژه نامه در چند بُعد قابل بررسی است:

• جامعیت پوشش: نویسنده تلاش کرده است تا حد امکان، دامنه وسیعی از واژگان رایج و کمتر رایج در گویش مشهدی را پوشش دهد. این واژگان شامل اسامی، افعال، صفات، قیود و اصطلاحاتی هستند که ممکن است معادل دقیقی در فارسی معیار نداشته باشند یا با تفاوت های معنایی و تلفظی خاصی به کار روند.
• چگونگی جمع آوری داده ها: جمع آوری این واژگان احتمالاً از طریق مصاحبه با گویش وران بومی، مطالعه متون ادبی و شفاهی محلی، و همچنین بهره گیری از تجربه شخصی نویسنده صورت گرفته است. این روش های داده محور، اعتبار و دقت واژه نامه را افزایش می دهند.
• ارائه توضیحات دقیق: برای هر واژه، نه تنها معنی آن در فارسی معیار ارائه شده، بلکه در صورت لزوم، کاربردهای خاص، بافت معنایی، و حتی مثال هایی از نحوه به کارگیری آن در جمله نیز آورده شده است. این توضیحات به خواننده کمک می کنند تا واژگان را در جایگاه صحیح خود به کار ببرد.
• کمک به پژوهشگران: این واژه نامه یک منبع مرجع حیاتی برای زبان شناسان و پژوهشگرانی است که در زمینه واژه شناسی تاریخی، ریشه شناسی، و بررسی تطبیقی گویش ها فعالیت می کنند. با مقایسه واژگان مشهدی با سایر گویش ها و زبان های ایرانی، می توان به درک بهتری از تحولات زبانی و مهاجرت های واژگانی دست یافت.
• حفظ گویش: در نهایت، تدوین چنین واژه نامه ای، گامی اساسی در جهت حفظ گویش مشهدی است. با مستندسازی این واژگان، از فراموشی و از بین رفتن آن ها در برابر فشارهای زبانی دیگر جلوگیری می شود. این امر به خصوص برای نسل های جوان تر که کمتر در معرض گویش اصیل قرار می گیرند، اهمیت فراوانی دارد تا بتوانند با ریشه های زبانی و فرهنگی خود ارتباط برقرار کنند.

بخش واژگان، کتاب را به یک مرجع عملی برای هر کسی که مایل به یادگیری یا مطالعه عمیق تر گویش مشهدی است، تبدیل می کند.

نقاط قوت و اهمیت پژوهش پویا شهریاری راد

کتاب «بررسی گویش مشهدی» اثر پویا شهریاری راد، فراتر از یک تحلیل زبانی صرف، دارای نقاط قوت و اهمیت چندوجهی است که آن را به اثری برجسته در حوزه گویش شناسی ایرانی تبدیل می کند:

1. دقت علمی و جامعیت داده ها: یکی از مهم ترین ویژگی های این پژوهش، رویکرد دقیق و علمی نویسنده در جمع آوری و تحلیل داده های زبانی است. شهریاری راد با بهره گیری از اصول و متدولوژی های زبان شناسی مدرن، پدیده های آوایی، صرفی و نحوی گویش مشهدی را به شکلی نظام مند و مستند بررسی کرده است. این دقت، اعتبار علمی کتاب را به شدت افزایش می دهد و آن را به یک منبع قابل اتکا برای پژوهشگران تبدیل می کند.
2. نقش حیاتی در مستندسازی و حفظ گویش: در دورانی که بسیاری از گویش ها و لهجه های محلی در معرض خطر فراموشی و زوال قرار دارند، تألیف چنین اثری نقش حیاتی در مستندسازی و حفظ یکی از گویش های کهن و غنی ایران ایفا می کند. این کتاب، گویش مشهدی را از حالت صرفاً شفاهی خارج کرده و به صورت مکتوب و تحلیلی درآورده است که این خود گامی بلند در جهت تضمین بقای آن برای نسل های آینده است.
3. ارزش پژوهشی و مرجع بودن برای زبان شناسان: برای دانشجویان و اساتید زبان شناسی، «بررسی گویش مشهدی» یک منبع مرجع ارزشمند است. این کتاب می تواند به عنوان الگویی برای پژوهش های مشابه در زمینه سایر گویش های ایرانی به کار رود و بستر مناسبی برای مطالعات تطبیقی و تاریخی زبان شناسی فراهم آورد. جزئیات ارائه شده در بخش های آواشناسی و دستور زبان، برای تحلیل های عمیق تر بسیار سودمند است.
4. کمک به شناخت عمیق تر فرهنگ و هویت مشهد: زبان و گویش، پیوندی ناگسستنی با فرهنگ و هویت یک قوم یا منطقه دارد. با مطالعه این کتاب، خوانندگان نه تنها با ویژگی های زبانی مشهدی آشنا می شوند، بلکه به درک عمیق تری از فرهنگ، تاریخ، آداب و رسوم و حتی شوخ طبعی مردم مشهد دست می یابند. بخش های مربوط به ضرب المثل ها، اصطلاحات و اشعار محلی، به وضوح این ارتباط را نشان می دهند. این شناخت، به تقویت حس تعلق محلی و حفظ میراث ناملموس فرهنگی کمک می کند.
5. دسترسی پذیری برای مخاطبان گوناگون: با وجود رویکرد تخصصی و علمی، نویسنده تلاش کرده است تا محتوای کتاب را به گونه ای ارائه دهد که برای طیف وسیعی از مخاطبان، از دانشجویان و متخصصان گرفته تا عموم علاقه مندان به فرهنگ و زبان، قابل فهم و جذاب باشد. این ترکیب از عمق علمی و خوانایی، یکی از نقاط قوت کلیدی کتاب است.

در مجموع، پژوهش پویا شهریاری راد نه تنها یک خدمت بزرگ به حوزه زبان شناسی فارسی است، بلکه گامی مؤثر در راستای حفظ و ارج نهادن به تنوع فرهنگی و زبانی ایران محسوب می شود.

نتیجه گیری: چرا بررسی گویش مشهدی یک ضرورت است؟

کتاب «بررسی گویش مشهدی» اثر پویا شهریاری راد، فراتر از یک تحقیق آکادمیک، سندی زنده و پویا از هویت زبانی و فرهنگی منطقه ای کهن است. این اثر با پوشش جامع و دقیق ابعاد آوایی، دستوری، واژگانی و ادبی گویش مشهدی، نه تنها به درک عمیق تر ساختار و ریشه های این گویش کمک می کند، بلکه نقش حیاتی در مستندسازی و حفظ آن ایفا می نماید.

از مهم ترین دستاوردهای این کتاب می توان به ارائه تحلیلی علمی و دقیق از پدیده های آوایی منحصر به فرد گویش مشهدی، تشریح ظرایف دستوری آن، و گردآوری گنجینه های ادبی و فولکلوریک از جمله ضرب المثل ها، اشعار و ترانه های محلی اشاره کرد. این پژوهش نشان می دهد که گویش مشهدی یک سیستم زبانی کامل و مستقل است که بازتاب دهنده تاریخ و جغرافیای خراسان بزرگ است و نباید آن را تنها به عنوان یک لهجه فرعی تلقی کرد.

تأثیر این کتاب بر زبان شناسی ایرانی از چند جنبه قابل تأمل است: اولاً، با ارائه یک مدل پژوهشی جامع و دقیق، راه را برای مطالعات مشابه در مورد دیگر گویش ها و لهجه های در معرض خطر هموار می سازد. ثانیاً، با آگاهی بخشی نسبت به ارزش و اهمیت گویش ها، به تقویت حس هویت فرهنگی و زبانی در میان گویش وران کمک می کند. در نهایت، این اثر به عنوان یک منبع مرجع علمی، بستر مناسبی را برای پژوهش های آینده در زمینه زبان شناسی تاریخی، جامعه شناسی زبان و مردم شناسی فراهم می آورد.

لزوم حمایت از پژوهش های مشابه برای سایر گویش ها و لهجه های در معرض خطر، پس از مطالعه این کتاب، بیش از پیش آشکار می شود. گنجینه های زبانی کشور، بخش جدایی ناپذیری از میراث ناملموس ملی ما هستند که حفظ و نگهداری آن ها، وظیفه ای همگانی است. «بررسی گویش مشهدی» اثری است که اهمیت این وظیفه را به زیبایی یادآور می شود.

بنابراین، برای دانشجویان زبان شناسی، پژوهشگران ادبیات فارسی، علاقه مندان به فرهنگ خراسان و هر کسی که به دنبال شناخت عمیق تر از تنوع زبانی ایران است، مطالعه نسخه کامل کتاب «بررسی گویش مشهدی» اثر پویا شهریاری راد نه تنها توصیه، بلکه یک ضرورت است. این کتاب دریچه ای است به سوی درک غنای پنهان در کلام روزمره و لذت بردن از هویت های زبانی که بخش بزرگی از فرهنگ ما را شکل داده اند.