خلاصه کتاب سینما و مرگ: درباره ی نامیرایی و تصویر ( نویسنده میلاد روشنی پایان )

کتاب سینما و مرگ: درباره ی نامیرایی و تصویر اثر میلاد روشنی پایان، به بررسی عمیق و هستی شناختی پیوند میان سینما و مفهوم مرگ می پردازد، فراتر از صرف بازنمایی مرگ در فیلم ها. این اثر نشان می دهد که چگونه سینما، به واسطه ذات تصویری و حرکتی خود، با مفهوم جاودانگی و نیستی در تعامل است و ابعاد جدیدی از هستی را به تصویر می کشد.

مرگ پدیده ای بنیادی و اجتناب ناپذیر در تجربه بشری است که از دیرباز ذهن فلاسفه، هنرمندان و عموم مردم را به خود مشغول کرده است. از سوی دیگر، سینما به عنوان یکی از فراگیرترین و تأثیرگذارترین مدیوم های هنری و ارتباطی معاصر، ابزاری قدرتمند برای کاوش و بازنمایی ابعاد گوناگون هستی، از جمله مفهوم مرگ، فراهم آورده است. میلاد روشنی پایان در کتاب برجسته خود، «سینما و مرگ: درباره ی نامیرایی و تصویر»، نه تنها به بازنمایی مرگ در فیلم ها اکتفا نمی کند، بلکه به واکاوی عمیق تر و هستی شناختی این پیوند می پردازد. او در این اثر ارزشمند، این پرسش اساسی را مطرح می کند که چگونه سینما، بنا بر مؤلفه های هستی شناختی خود، رویاروی مرگ قرار می گیرد و چگونه مفهوم نامیرایی در بستر تصویر و حرکت سینمایی متحقق می شود. این رویکرد نوآورانه، کتاب را به منبعی مهم برای دانشجویان، پژوهشگران و علاقه مندان به نظریه فیلم، فلسفه هنر و مرگ پژوهی تبدیل کرده است، چرا که تحلیلی جامع و بدیع از ارتباط پیچیده میان سینما، مرگ و جاودانگی ارائه می دهد.

درباره میلاد روشنی پایان: خالق اثری نو

میلاد روشنی پایان، متولد سال ۱۳۶۴، پژوهشگر و نویسنده ای است که در حوزه فلسفه هنر و نظریه سینما به فعالیت می پردازد. او با نگاهی نوآورانه و بین رشته ای، آثار خود را در مرزهای فلسفه، هنر و فرهنگ پیش می برد. روشنی پایان با تسلط بر مباحث فلسفی و نظریات فیلم، توانسته است آثاری خلق کند که نه تنها به عمق مفاهیم می پردازند، بلکه برای مخاطبان متخصص و غیرمتخصص نیز قابل فهم و تأمل برانگیز هستند.

پیش از «سینما و مرگ»، اثر دیگر او با عنوان «اتوپیا در رمانتیسم سیاه» نیز به چاپ رسیده است که نشان دهنده علاقه و تخصص وی در تحلیل مفاهیم پیچیده فلسفی در بستر ادبیات و هنر است. کتاب «سینما و مرگ: درباره ی نامیرایی و تصویر» (نشر ققنوس) در سال ۱۳۹۷ منتشر شد و یک سال پس از انتشار، همزمان با تقدیر در سی و هفتمین جایزه کتاب سال ایران در بهمن ۱۳۹۸، به چاپ دوم رسید. این کتاب نه تنها در کتابخانه ملی ایران، بلکه در فهرست کتابخانه های معتبر بین المللی همچون کتابخانه کنگره آمریکا، کتابخانه دانشگاه کارولینای شمالی، کتابخانه دانشگاه مینه سوتا و کتابخانه دانشگاه شیکاگو نیز ثبت شده است. این افتخارات، گواهی بر اعتبار علمی و اهمیت پژوهشی این اثر در سطح جهانی است.

هسته اصلی سینما و مرگ: مواجهه هستی شناختی با نامیرایی

موضوع محوری کتاب سینما و مرگ میلاد روشنی پایان، فراتر از یک بررسی سطحی از بازنمایی های مرگ در فیلم هاست. پرسش اساسی که در سراسر کتاب دنبال می شود این است که «چگونه سینما بنا بر مؤلفه های هستی شناختی خود رویاروی مرگ قرار می گیرد؟» این رویکرد، کتاب را از سایر آثار مشابه متمایز می کند. در واقع، روشنی پایان به جای تحلیل چگونگی نمایش یک رویداد خاص (مرگ) در قاب سینما، به این موضوع می پردازد که چگونه خودِ مدیوم سینما، با ماهیت وجودی و ساختاری خود، با مفهوم مرگ در تعامل است و به نوعی به آن پاسخ می دهد یا آن را بازتعریف می کند.

عنوان فرعی کتاب، «درباره ی نامیرایی و تصویر»، اهمیت ویژه ای در تبیین تز اصلی دارد. نویسنده استدلال می کند که سینما اساساً مدیومی برای خلق «جاودانگی تصویری» است. تصاویر سینمایی، برخلاف موجودیت های فانی در جهان واقعی، دارای نوعی حیات مستمر هستند؛ آن ها می توانند بارها و بارها بازتولید، تماشا و تجربه شوند. این قابلیت، سینما را به بستری برای اندیشیدن به نامیرایی تبدیل می کند. سینما از یک سو، با ثبت لحظات گذرا، نوعی مبارزه با فناپذیری را آغاز می کند و از سوی دیگر، با ایجاد جهان های مجازی و کاراکترهای «نامرده» (مانند دراکولا)، خود به آفریننده فرم هایی از جاودانگی بدل می شود که در واقعیت امکان پذیر نیستند. از این منظر، کتاب تحلیل کتاب سینما و مرگ را به سمت فهم سینما نه تنها به عنوان یک هنر بازنمایی، بلکه به عنوان یک پدیده هستی شناختی سوق می دهد که به طور ذاتی با مفاهیم زندگی، مرگ و ابدیت گره خورده است.

پرسش محوری کتاب «سینما و مرگ» این است که چگونه سینما، بنا بر مؤلفه های هستی شناختی خود، رویاروی مرگ قرار می گیرد، و نه صرفاً چگونگی بازنمایی آن در فیلم ها. این تمایز، رویکرد فلسفی عمیق اثر را نمایان می سازد.

خلاصه فصل به فصل کتاب سینما و مرگ

در ادامه، به خلاصه فصول سینما و مرگ به صورت تحلیلی می پردازیم تا خواننده با استدلال های کلیدی نویسنده در هر بخش آشنا شود.

فصل اول: تجسد مرگ و جهان هم پایگان تصویرها

فصل اول کتاب با عنوان «تجسد مرگ و جهان هم پایگان تصویرها»، به واکاوی این ایده محوری می پردازد که سینما چگونه با خلق جهانی از تصاویر هم پایه، حتی تصویر مرگ را به یک تصویر عادی و هم ردیف دیگر تصاویر تبدیل می کند. میلاد روشنی پایان با دستمایه قرار دادن فیلم برجسته «مهر هفتم» ساخته اینگمار برگمان، مفهوم تجسد مرگ در سینما را مورد بحث قرار می دهد. در این فیلم، مرگ به عنوان یک شخصیت فیزیکی حضور می یابد و با انسان ها تعامل می کند، که این خود نشانه ای از تجسد یک مفهوم انتزاعی در قالب تصویری است.

نویسنده در این فصل، مفهوم «درون ماندگاری» را در ارتباط با قدرت سینما در ارائه واقعیت های تصویری مطرح می کند. سینما قادر است هر آنچه را که در عالم خارج وجود دارد، به سطح یک تصویر بیاورد و در جهانی مساوی و هم ارز از تصاویر، کنار هم قرار دهد. این فرایند، حتی مرگ را از حالت یک پدیده رازآلود و ترسناک خارج کرده و آن را به یک جزء قابل مشاهده و قابل لمس در میان دیگر تصاویر تبدیل می کند. ارتباط این بحث با مفهوم تجسد در مسیحیت، به ویژه تجسد مسیح، نیز مورد بررسی قرار می گیرد تا نشان داده شود که چگونه سینما، به مانند تجسد، قادر است مفاهیم نامحسوس را در قالب های محسوس و تصویری ارائه دهد و بدین ترتیب، آن ها را به بخشی از واقعیت تصویری درون ماندگار خود تبدیل کند. این فصل، بنیادهای نظری برای درک مفهوم مرگ در سینما و شیوه مواجهه هستی شناختی آن با این پدیده را فراهم می آورد.

فصل دوم: مرگ عاشق و پوئسیس حرکت

فصل دوم کتاب سینما و مرگ میلاد روشنی پایان، با عنوان «مرگ عاشق و پوئسیس حرکت»، بر امکانات منحصربه فرد سینما در خلق حرکت و ارتباط عمیق این حرکت با مفهوم مرگ و نامیرایی متمرکز است. این فصل به طور ویژه به تحلیل آثار ژان کوکتو، فیلمساز سوررئالیست فرانسوی، و به خصوص فیلم «اورفه» می پردازد. کوکتو در آثار خود، مرزهای میان زندگی و مرگ را با استفاده از حرکت سیال و غیرخطی در سینما محو می کند. شخصیت های او بارها از جهانی به جهان دیگر گذر می کنند، از دنیای زندگان به دنیای مردگان و بالعکس، و این رفت وآمدها عمدتاً از طریق حرکت و تغییر مداوم قاب ها و فضاها در سینما میسر می شود.

مفهوم کلیدی این فصل، «پوئسیس حرکت» (Poiesis of Movement) است. پوئسیس به معنای آفرینش یا ساختن است، و در اینجا به قابلیت سینما در «آفریدن» حرکت اشاره دارد. حرکت در سینما تنها بازنمایی حرکت فیزیکی نیست، بلکه خود یک نیروی خلاقه است که می تواند مفاهیم متافیزیکی مانند گذار از زندگی به مرگ و بالعکس را تجسم بخشد. سینما با ضبط و بازنمایی حرکت، نوعی جاودانگی به لحظات گذرا می بخشد و بدین ترتیب، با ماهیت فناپذیر واقعیت مقابله می کند. این فصل نشان می دهد که چگونه سینما، از طریق این «پوئسیس حرکت»، قادر است تجربه هایی را خلق کند که محدودیت های فضازمان را در هم می شکند و راه را برای درک جدیدی از نامیرایی و تصویر در سینما باز می کند.

فصل سوم: نامرده و نامیرایی تصویر

فصل سوم با عنوان «نامرده و نامیرایی تصویر»، به بررسی رابطه سینما با جاودانگی و نامیرایی، با محوریت شخصیت کنت دراکولا می پردازد. دراکولا، به عنوان یک موجود «نامرده»، استعاره ای قدرتمند برای مفهوم جاودانگی و زندگی فراتر از مرگ است. میلاد روشنی پایان به تحلیل چگونگی تبدیل دراکولا به نمادی از جاودانگی تصویری در سینما می پردازد. سینما با قابلیت خود در بازنمایی و تکرار بی نهایت، به دراکولا اجازه می دهد که بارها و بارها «زنده» شود و به این ترتیب، خودِ مدیوم سینما به نوعی خون آشام بدل می شود که از تصاویر تغذیه می کند تا آن ها را نامیرا سازد.

نویسنده یک دوگانه مهم را مطرح می کند: «شراب/خون» در مسیحیت و «سینما/کلیسا». در مسیحیت، شراب نماد خون مسیح است که وعده زندگی ابدی و نامیرایی روح را می دهد. دراکولا نیز با خون خود به نامیرایی می رسد. این فصل مقایسه ای عمیق میان وعده نامیرایی روح توسط کلیسا و وعده نامیرایی تصویر توسط سینما انجام می دهد. اگر کلیسا با مفاهیم ماورایی و معنوی به جاودانگی می پرداخت، سینما با قدرت بازنمایی و ثبت خود، نوعی نامیرایی «تصویری» را وعده می دهد. این تصویرها دیگر صرفاً بازتابی از جهان میرا نیستند، بلکه خود جهان در قالب این تصویرها به نامیرایی می رسد. این بخش از کتاب فلسفه سینما و مرگ را از دیدگاه یک موجود نامرده و قدرت تصاویر سینمایی در ثبت و تکرار هستی، به چالش می کشد و ابعاد جدیدی به فهم مفهوم مرگ در سینما می افزاید.

فصل چهارم: آفرینش زندگی و امکانات هیولا

فصل چهارم با عنوان «آفرینش زندگی و امکانات هیولا»، با الهام از داستان کلاسیک فرانکنشتاین، به طرح پرسش های بنیادین درباره خالق و مخلوق در بستر سینما می پردازد. این داستان، که در آن یک دانشمند با استفاده از اجزای مردگان، موجودی جدید (هیولا) را خلق می کند، استعاره ای قدرتمند برای فرآیند آفرینش در سینماست. روشنی پایان به بررسی داستان های مشابهی چون «گولم» می پردازد که همگی بر ایده آفرینش از مواد موجود و پیامدهای آن تمرکز دارند.

در این فصل، ایده «سینما-چشم» ژیگا ورتوف مورد تحلیل قرار می گیرد. ورتوف معتقد بود که دوربین سینمایی (سینما-چشم) قادر است فراتر از چشم انسان ببیند و واقعیت را به شیوه ای جدید و رادیکال ثبت و بازسازی کند. این ایده، درهم آمیزی خالق (فیلمساز و دوربین) و مخلوق (فیلم و واقعیت بازسازی شده) را در سینما بررسی می کند. نویسنده نشان می دهد که چگونه سینما، به عنوان یک «مخلوق ابزارگونه»، می تواند با یک «جهش ژنتیکی» از کنترل خالق خود خارج شده و «جهان خود را برپا کند.» در واقع، سینما خود به یک «هیولا» بدل می شود؛ مخلوقی که با تکه های واقعیت، جهانی تازه و مستقل می آفریند و بر ادراک ما از هستی چیره می شود. این فصل به خوبی نشان می دهد که چگونه نظریه فیلم و مرگ می تواند از طریق استعاره های آفرینش و هیولا، ابعاد جدیدی از قدرت هستی شناختی سینما را آشکار سازد.

فصل پنجم: کلمه ی مرگ و پیروزی تصویر

فصل پنجم کتاب، با عنوان «کلمه ی مرگ و پیروزی تصویر»، به بررسی نبرد تاریخی و اساسی میان کلام محوری (متن) و قدرت تصاویر در طول تاریخ می پردازد. این فصل استدلال می کند که در عصر سینما، تصویر بر کلمه غلبه کرده و در بیان مفاهیم هستی شناختی، به ویژه مفهوم مرگ، به برتری رسیده است.

میلاد روشنی پایان با بررسی «تصویرستیزی» در یهودیت سنتی آغاز می کند؛ جایی که تاکید بر کلام خدا و نهی از ساخت بت ها و تصاویر وجود دارد. با این حال، او به تناقضی در متون مذهبی اشاره می کند: با وجود نهی از تصویر، خداوند در عهد عتیق عبری، تصویر خود را که «صلم» نامیده می شود، به انسان (آدم) بخشید. این «صلم» می تواند به معنای روح خداوند باشد که در انسان دمیده شده، و در عین حال، به شمایل ها و تصاویر نیز اطلاق می شود. این تناقض نشان می دهد که حتی در سنت های کلام محور، تصویر حضور و قدرتی اساسی داشته است.

نویسنده سپس به قدرت بی بدیل تصویر در برابر کلمه در عصر مدرن می پردازد و چگونگی غلبه تصویر بر متن را در بیان مفاهیم پیچیده و انتزاعی نظیر مرگ و نامیرایی تشریح می کند. سینما به عنوان مدیوم تصویر، نه تنها می تواند مرگ را به شکلی ملموس و قابل درک نمایش دهد، بلکه با ثبت و تکرار بی نهایت تصاویر، به خودِ تصاویر نوعی «نامیرایی» می بخشد. در این نبرد، تصویر پیروز میدان می شود، زیرا توانایی آن در ایجاد تجربه مستقیم و فوری، فراتر از محدودیت های کلمه است. این فصل، بینشی عمیق به فلسفه مرگ در هنر ارائه می دهد و جایگاه تصویر را در درک جهان و هستی ما متحول می سازد.

فصل ششم: رستاخیز و بازگشت جاودان تصویرها

فصل ششم کتاب «سینما و مرگ»، با عنوان «رستاخیز و بازگشت جاودان تصویرها»، فرضیه فلسفی «بازگشت جاودان» نیچه را، به ویژه با خوانش خاص ژیل دلوز از این مفهوم، در پرتو مدیوم سینما مورد تحلیل قرار می دهد. مفهوم بازگشت جاودان به این ایده اشاره دارد که همه وقایع و لحظات در جهان، به طور نامحدود در حال تکرار شدن هستند. روشنی پایان این مفهوم را به سینما تعمیم می دهد و نشان می دهد که چگونه سینما با ذات خود در تولید و تکرار تصاویر، نوعی «بازگشت جاودان تصویری» را محقق می سازد.

در این فصل، «تاریخ های سینما» ژان لوک گدار، مجموعه ی هشت قسمتی گدار، به عنوان یک نمونه بارز تحلیل می شود. گدار در این اثر، با استفاده از برش های متنوعی از تاریخ سینما و پیوند دادن آن ها با تاریخ هنر، فلسفه و سیاست، به بازسازی و روایت تاریخ به شکلی نوین می پردازد. او با مونتاژ تصاویر قدیمی و جدید، آن ها را از زمینه اصلی شان خارج کرده و در ترکیباتی تازه، معانی جدیدی به آن ها می بخشد. این فرآیند، تصویر را به «وانموده» (Simulacra) تبدیل می کند. وانموده، تصویری است که دیگر ارجاعی به یک اصل واقعی ندارد و خود به یک واقعیت مستقل بدل شده است.

سینما با توانایی خود در ایجاد وانموده ها و تکرار بی نهایت تصاویر، به ابزاری قدرتمند برای تجسم مفهوم «تکرار جاودان» تبدیل می شود. فیلم ها، حتی پس از مرگ خالقانشان، بارها و بارها تماشا و تجربه می شوند و هر بار، معانی جدیدی را در بستر فرهنگی و تاریخی متفاوت بازتولید می کنند. این فصل نشان می دهد که چگونه سینما و مرگ: درباره ی نامیرایی و تصویر ( نویسنده میلاد روشنی پایان ) به واسطه این تکرار تصویری، به نوعی رستاخیز و بازگشت دائمی هستی و معانی در قالب تصاویر دست می یابد و به این ترتیب، دیدگاهی عمیق تر نسبت به نامیرایی و تصویر در سینما ارائه می دهد.

اهمیت و تاثیرگذاری سینما و مرگ در مطالعات فلسفه و سینما

کتاب «سینما و مرگ: درباره ی نامیرایی و تصویر» اثری است که جایگاه ویژه ای در مطالعات بین رشته ای فلسفه، نظریه فیلم و مرگ پژوهی کسب کرده است. سهم نظری اصلی این کتاب در ارائه یک رویکرد هستی شناختی به پیوند سینما و مرگ است؛ رویکردی که فراتر از صرف تحلیل های نشانه شناختی یا روایی از حضور مرگ در فیلم هاست. میلاد روشنی پایان با تکیه بر آراء فلاسفه ای چون نیچه و دلوز و تحلیل دقیق فیلم های شاخصی از برگمان، کوکتو، و گدار، نشان می دهد که چگونه سینما به واسطه ذات تصویری و حرکتی خود، با مفهوم جاودانگی و فناپذیری در تعامل است و چگونه می تواند به عنوان یک مدیوم، مفاهیم عمیق وجودی را نه تنها بازنمایی، بلکه خلق و تجسم بخشد.

این کتاب، با طرح مفاهیمی چون «تجسد مرگ»، «پوئسیس حرکت»، «نامیرایی تصویر» و «بازگشت جاودان تصویرها»، افق های جدیدی را برای درک ماهیت سینما و نسبت آن با هستی باز می کند. نویسنده به خواننده کمک می کند تا به سینما نه فقط به عنوان یک سرگرمی یا یک هنر روایی، بلکه به عنوان یک پدیده عمیقاً فلسفی و هستی شناختی نگاه کند که به طور ذاتی با پرسش های اساسی زندگی و مرگ گره خورده است. این تغییر دیدگاه، تأثیر قابل توجهی بر شیوه ی تحلیل و تفسیر فیلم ها و همچنین بر درک عمومی از رابطه هنر و فلسفه خواهد داشت. کتاب تحلیل کتاب سینما و مرگ را به سطحی بالاتر از نقد فیلم صرف ارتقا می دهد و مخاطب را به تفکر عمیق تر وامی دارد.

کتاب «سینما و مرگ» با ارائه یک رویکرد هستی شناختی منحصر به فرد به پیوند سینما و مرگ، افق های جدیدی را در مطالعات نظریه فیلم و فلسفه هنر می گشاید و به سینما به عنوان یک پدیده ذاتی مرتبط با مفاهیم جاودانگی و هستی می نگرد.

نتیجه گیری: نامیرایی در تصویر، اندیشه ای به بلندای سینما

کتاب خلاصه کتاب سینما و مرگ: درباره ی نامیرایی و تصویر ( نویسنده میلاد روشنی پایان )، اثری ژرف و تأمل برانگیز است که به وضوح نشان می دهد چگونه سینما، فراتر از یک ابزار سرگرمی یا بازنمایی، به خودی خود به یک موجودیت هستی شناختی بدل می شود که قادر است با مفهوم مرگ رویارو شود و حتی به آن پاسخی از جنس «نامیرایی تصویر» بدهد. میلاد روشنی پایان با تحلیل دقیق و عمیق فیلم ها و مفاهیم فلسفی، لایه های پنهان رابطه میان سینما، زندگی، مرگ و ابدیت را آشکار می سازد. او با طرح این ایده که سینما، با قدرت تجسد بخشیدن به مفاهیم، آفرینش حرکت، زنده نگه داشتن نامردگان در قالب تصویر، و تبدیل تصاویر به وانموده هایی جاودان، به نوعی «رستاخیز» پیوسته از هستی دست می یابد، دیدگاه ما را نسبت به این مدیوم متحول می کند.

این کتاب نه تنها یک تحلیل کتاب سینما و مرگ است، بلکه دعوتی است به سفری فلسفی در اعماق پرده نقره ای، تا با چشمی نو به ماهیت سینما و قدرت آن در چالش با فناپذیری بنگریم. برای دانشجویان رشته های سینما، فلسفه هنر، و مطالعات فرهنگی، این اثر مرجعی غنی و ضروری است. به علاقه مندان جدی به فلسفه سینما و مرگ و کسانی که به دنبال درک عمیق تر از ارتباط هنر و هستی هستند، مطالعه کامل کتاب «سینما و مرگ: درباره ی نامیرایی و تصویر» به شدت توصیه می شود. این کتاب نه تنها دانش شما را افزایش می دهد، بلکه نحوه نگرش شما به فیلم ها و حتی به خودِ زندگی و مرگ را دگرگون خواهد ساخت.

کتاب «سینما و مرگ» به قلم میلاد روشنی پایان، ماهیت هستی شناختی سینما را در رویارویی با مرگ به چالش می کشد و نشان می دهد چگونه این هنر، با خلق نامیرایی تصویری، پاسخ خود را به فناپذیری ارائه می دهد.