روابط دیپلماتیک طالبان و روسیه چرا عاشقانه شده است؟!

به گزارش خبرگزاری زندگی نیوز روزنامه فرهیختگان نوشت:

چند روز قبل سفارت روسیه در کابل تصاویری از مراسم هشتادمین سالروز پیروزی روسیه (شوروی سابق) در جنگ جهانی دوم منتشر کرد که در آن مقامات برجسته طالبان همچون نورالدین عزیزی وزیر صنعت و تجارت و محمد نعیم وردک معین وزارت خارجه مشاهده می شدند.

علاوه بر این در همین تصاویر مشخص است که دیپلماتی روسی نشانی ویژه را که نماد افتخار و فداکاری سربازان روسیه به شمار می آید به محمد نعیم وردک اعطا می کند. از سوی دیگر شاهد مشارکت طالبان در نشست کازان آن هم در عالی ترین سطح و برای اولین بار تحت لوای پرچم امارت در یک اجلاس رسمی هستیم. این حضور طالبان در مراسم جشن پیروزی بازماندگان شوروی سابق و از آن مهم تر دریافت نشان نظامی روسیه توسط یک مقام عالی رتبه طالبان این سؤال را در ذهن ایجاد می کند که چگونه با وجود پیشینه تجاوز شوروی سابق و بیش از یک دهه جهاد مردم افغانستان علیه این کشور اکنون شاهد چنین صحنه هایی از جانب طالبانی هستیم که خود یا اسلاف نزدیکشان بخشی از همین بدنه جهادی به شمار می آمدند. 

براین اساس در شرایطی که برخی این حرکت طالبان را نشانه تناقض درونی یا پریشانی رویکردها و سیاست های طالبان تلقی کنند اما در یک چهارچوب دقیق تر و عمیق تر شاید بتوان آن را در سه سطح متفاوت مورد تحلیل و ارزیابی قرار داد:

الف) تحلیل این حرکت در سطح تاریخی

 شکست سه ابرقدرت جهان یعنی انگلستان روسیه و اخیراً ایالات متحده باعث شده افغانستان در دنیا به گورستان امپراتوری ها و مردم این کشور نیز به عنوان جنگجو و درعین حال بیگانه ستیز معرفی شوند.
 با وجود این به نظر می رسد این تحلیل در رابطه با مردم و حتی دولت های مستقر در افغانستان دو نکته مهم را نادیده می گیرد؛ اول آنکه بیگانه ستیزی افغان ها نه تنها جنبه مطلق نداشته بلکه درطول تاریخ مردم افغانستان به مهمان نوازی و رفتار بسیار خوب مردم با خارجی ها شهره بوده اند. اما نکته دوم اینکه در موارد متعددی دولت های مستقر در کابل برای دفع یک دشمن خارجی یا حتی یک بلوای داخلی به کمک و همکاری با دیگر دولت ها یا قدرت های خارجی متوسل شده اند. اتحاد شاه شجاع با انگلیسی ها علیه دوست محمدخان توسل کمونیست ها به شوروی سابق در ساقط کردن جمهوریت داود و یا کمک گرفتن مجاهدین از ایالات متحده در مبارزه با شوروی سابق؛ همگی بخشی از همین فرایندها به شمار می آیند. 

اخیراً هم به طورقطع طالبان برای بیرون راندن آمریکایی ها از افغانستان کمک هایی از خارج دریافت کرده که احتمالاً روس ها را نیز شامل شده بنابراین چیزی به نام دشمنی مطلق یا پایدار با خارجی ها یا یک کشور خاص در افغانستان و به طور خاص در میان طالبان وجود نداشته است. 

ب) تحلیل در سطح سیاست خارجی طالبان 

اما در سطح دوم این رخدادها را می توان در چهارچوب رویکردها و سیاست گذاری های کلان طالبان به خصوص در حوزه سیاست خارجی مورد تجزیه وتحلیل قرار داد. 

طالبان از ابتدای بازگشت به قدرت نشان داده است خواهان خصومت و تقابل پایدار با هیچ کشوری نیست ولو آنکه سال ها با این کشور جنگیده باشد. این رویکرد به وضوح در توافق نامه دوحه میان آمریکا و طالبان انعکاس یافته است در جایی که طالبان می پذیرد مانع از حضور و فعالیت دشمنان ایالات متحده در افغانستان شود. دقیقاً روشن نیست این رویکرد به تجربه آن ها از دوره اول حکومت داری شان ارتباط پیدا می کند یا به نوعی قصد بازگشت به سنت تاریخی سیاست خارجی افغانستان یعنی رعایت اصل بی طرفی در مناقشات خارجی و بین المللی را داشته اند. درهرحال این رویکرد در ابتدا با واکنش های منفی در میان برخی اعضای طالبان مواجه شد چنان که افرادی مانند ملافاضل مظلوم را بر آن داشت تا در جریان یک سخنرانی در کویته پاکستان این رویکرد را برای افراد و نظامیان عادی طالبان توضیح دهد و توجیه کند. 

ملاهبت الله رهبر طالبان هم یک سال بعد از استقرار حاکمیت طالبان در جریان یکی از سخنرانی های خود این رویکرد جدید را این گونه توجیه می کند: «اینک به شهرها آمده اید مردم شهرها را هم به دین الله متعال فراخوانده آنان را تا جایی با دین آشنا کنید که در تمام افغانستان حتی یک فرد مخالف هم باقی نماند بلکه همه باید طوری مسلمان مخلص و واقعی شوند و شما را آن قدر حمایت کنند تا بتوانید نظام اسلامی را در تمام جهان حاکم کنید. هر زمانی که همه مردم افغانستان آماده قربانی برای دین شدند در آن صورت هر کجا که امر اعزام را برایتان صادر نمودم شما باید آنجا بروید.» 

بدین ترتیب شاهدیم رهبری طالبان اسلامی شدن مردم و افغانستان را پیش شرط اساسی هرگونه تحرک برای اسلامی سازی دیگر نقاط جهان می داند. در نقطه مقابل به نظر می رسد تلاش برای ممانعت از اجرای شریعت اسلامی در افغانستان خط قرمز او در داخل و از آن مهم تر در روابط با دنیای خارج است. 

در همین چهارچوب رهبر و دیگر مقامات طالبان بارها از عدم مداخله در امور داخلی طالبان به عنوان اصلی ترین و شاید هم تنها پیش شرط تعامل با دیگر کشورها یاد کرده اند. درنهایت باید گفت طالبان با قید عدم مداخله در تصمیمات و امور داخلی خواهان برقراری ارتباط نزدیک با تمام کشورها آن هم صرف نظر از پیشینه تاریخی روابط آن ها با افغانستان و طالبان است که این موضوع روسیه را نیز شامل می شود. 

ج) تحلیل در سطح روابط متقابل روسیه و طالبان

اقدام روسیه در حذف طالبان از فهرست گروه های تروریستی و ارتقای چشمگیر سطح روابط مسکو و طالبان که حضور مقامات طالبان در جشن پیروزی یا نشست اخیر کازان می تواند جلوه بارز آن تلقی شود نگاه های زیادی را به سوی خود جلب کرده است. 

به نظر می رسد عواملی چندگانه در روند ارتقای روابط تاثیرگذار بوده اند؛ از منظر مسکو جلوگیری از سقوط دوباره طالبان به دامن آمریکا و جهان غرب و همچنین بهره گیری از فرصت ها و ظرفیت های اقتصادی افغانستان برای روسیه و همچنین آسیای مرکزی می تواند انگیزه خوبی بر ارتقای روابط باشد. درعین حال روند تثبیت قدرت طالبان و چشم انداز پایداری حاکمیت آن ها بر افغانستان نیز بدون تردید در این رویکرد تاثیرگذار بوده است.

اما در طرف مقابل طالبان بیش از همه از روس ها بدان جهت خرسند است که خط قرمز اصلی آن ها یعنی عدم مداخله در امور داخلی افغانستان و طالبان را مدنظر قرار داده. درحالی که مسکو و البته درکنار آن پکن و اغلب کشورهای منطقه این ملاحظه طالبان را بیش ازپیش رعایت می کنند؛ آمریکا جهان غرب و البته درکنار آن ها سازمان ملل متحد هنوز هم دراین رابطه سردرگم و بلاتکلیفند. 

در چنین فضایی طبیعی است شاهد گرایش هر چه بیشتر طالبان به سوی شرق و رخدادهایی همچون مشارکت طالبان در جشن ملی روسیه و دریافت مدال طالبان از جانب روس ها باشیم. 

۲۷۳۰۲