هزینه مهریه در اداره ثبت (۱۴۰۳-۱۴۰۴): راهنمای کامل مراحل، هزینه ها و قوانین جدید

هزینه مهریه در اداره ثبت شامل حق الاجرا (نیم عشر دولتی) به میزان 5% از کل مبلغ مهریه و سایر هزینه های اجرایی مانند کارشناسی و استعلامات است که معمولاً پس از وصول مهریه از زوج دریافت می شود. مطالبه مهریه از طریق اداره ثبت اسناد و املاک کشور، به دلیل ماهیت سند ازدواج به عنوان یک سند رسمی لازم الاجرا، یکی از مسیرهای قانونی و کارآمد برای وصول مهریه به شمار می رود. این روش، در کنار مطالبه از طریق دادگاه خانواده، به زوجه این امکان را می دهد که حقوق مالی خود را پیگیری کند. با این حال، درک صحیح از مراحل اجرایی، هزینه های مترتب و آخرین تغییرات قانونی برای تصمیم گیری آگاهانه ضروری است. اخیراً و با لغو بخشنامه ارجاع اجباری مهریه به ثبت در اردیبهشت ۱۴۰۳، حق انتخاب اولیه مسیر حقوقی به زوجه بازگردانده شده است که این موضوع اهمیت شناخت جامع هر دو روش را دوچندان می کند.

مطالبه مهریه از طریق اداره ثبت: تعاریف و تمایز با روش قضایی

مطالبه مهریه از طریق اداره ثبت اسناد، فرآیندی است که در آن زوجه با استناد به سند رسمی ازدواج (نکاح نامه) که یک سند لازم الاجرا محسوب می شود، از طریق دایره اجرای ثبت، اقدام به درخواست وصول مهریه خود می کند. این روش بر مبنای ماهیت اجرائی اسناد رسمی است و از این رو، نیاز به صدور حکم قضایی اولیه ندارد و مستقیماً وارد فاز اجرایی می شود. هدف اصلی در این فرآیند، شناسایی و توقیف اموال زوج برای وصول مهریه است.

مفهوم اجرای مهریه از طریق ثبت

سند ازدواج، به موجب قوانین جاری، یک سند رسمی و لازم الاجرا تلقی می شود. این ویژگی بدان معناست که برای اجرای مفاد آن، از جمله مهریه، نیازی به طرح دعوای ماهیتی در دادگاه و اثبات حق نیست، بلکه می توان مستقیماً از طریق مراجع اجرای ثبت برای وصول آن اقدام کرد. اداره اجرای ثبت اسناد مسئولیت اجرای این گونه اسناد را بر عهده دارد. در این فرآیند، زوجه با مراجعه به دفترخانه ای که عقد ازدواج در آن به ثبت رسیده، تقاضای صدور اجراییه برای مهریه خود را مطرح می کند و پس از طی مراحل اداری، پرونده به اداره ثبت محل ارسال شده و عملیات اجرایی آغاز می شود.

روش قضایی (دادگاه خانواده) و ضرورت انتخاب مسیر صحیح

روش دیگر مطالبه مهریه، مراجعه به دادگاه خانواده است. در این شیوه، زوجه می بایست دادخواست مطالبه مهریه را به دادگاه تقدیم کرده و پس از طی مراحل دادرسی، صدور حکم قطعی و تشکیل پرونده اجرایی در دادگاه، مهریه خود را وصول کند. انتخاب بین روش ثبتی و قضایی، به عوامل متعددی از جمله وضعیت مالی زوج، امکان شناسایی اموال او، سرعت مورد انتظار برای وصول مهریه و تمایل به پیگیری دعاوی مرتبط دیگر (نظیر نفقه، طلاق) بستگی دارد. هر یک از این دو مسیر، مزایا و معایب خاص خود را داشته و تصمیم گیری صحیح در ابتدای امر می تواند تأثیر بسزایی در سرعت و کیفیت فرآیند وصول مهریه داشته باشد.

تحلیل جامع هزینه های اجرای مهریه از طریق اداره ثبت

شناخت دقیق هزینه های مرتبط با اجرای مهریه از طریق اداره ثبت، برای هر دو طرفین دعوا (زوجه و زوج) از اهمیت بالایی برخوردار است. این هزینه ها شامل حق الاجرا یا همان نیم عشر دولتی و همچنین سایر هزینه های جانبی است که ممکن است در طول فرآیند اجرایی مطرح شوند.

حق الاجرا (نیم عشر دولتی): محور اصلی هزینه ها

حق الاجرا، که معمولاً به عنوان نیم عشر دولتی شناخته می شود، اصلی ترین هزینه در فرآیند اجرای مهریه از طریق اداره ثبت است. این مبلغ معادل پنج درصد (یک بیستم) از کل مبلغ مهریه مورد اجرا است. به عنوان مثال، اگر مهریه ۱۰۰ سکه تمام بهار آزادی باشد و ارزش هر سکه X ریال باشد، حق الاجرا برابر با ۵% از (۱۰۰ * X) ریال خواهد بود.

این هزینه معمولاً در ابتدا از زوجه دریافت نمی شود و بر اساس قانون، مسئولیت پرداخت آن بر عهده کسی است که اجراییه علیه او صادر شده، یعنی زوج. به عبارت دیگر، اداره ثبت این هزینه را پس از وصول مهریه و از محل اموال توقیف شده یا پرداختی زوج، کسر و به حساب دولت واریز می کند. این ویژگی، یکی از مزایای روش ثبتی برای زوجه محسوب می شود، چرا که او نیازی به پرداخت اولیه مبلغ سنگین ندارد.

در برخی موارد، زوج ممکن است از پرداخت حق الاجرا معاف شود. این معافیت عموماً در صورتی اعمال می شود که زوج ظرف مهلت ۱۰ روزه پس از ابلاغ اجراییه، نسبت به پرداخت مهریه یا جلب رضایت زوجه اقدام کند. همچنین در صورت سازش طرفین یا بخشش مهریه، ممکن است این هزینه از زوج نیز اخذ نشود. در صورتی که زوجه مهریه خود را وصول کند، می تواند هزینه های حق الاجرا را نیز از زوج مطالبه و دریافت نماید.

سایر هزینه های اجرایی احتمالی

علاوه بر حق الاجرا، ممکن است هزینه های دیگری نیز در مسیر اجرای مهریه از طریق ثبت به وجود آید که عمدتاً وابسته به نوع اموال توقیفی و پیچیدگی فرآیند باشد:

• هزینه کارشناسی: در صورتی که اموالی مانند ملک، خودرو، طلا یا سایر دارایی ها توقیف شده و نیاز به ارزیابی قیمت داشته باشند، هزینه کارشناسی رسمی دادگستری برای تعیین ارزش آن ها بر ذمه متعهد یا در نهایت از محل وصول مهریه پرداخت می شود.
• هزینه آگهی مزایده: اگر برای فروش اموال توقیف شده نیاز به برگزاری مزایده عمومی باشد، هزینه های مربوط به درج آگهی مزایده در روزنامه های کثیرالانتشار یا سایر روش های قانونی نیز باید پرداخت شود.
• هزینه حق الوکاله وکیل: در صورت استفاده از خدمات وکیل متخصص مهریه، حق الوکاله وکیل بر اساس تعرفه مصوب و توافق بین موکل و وکیل تعیین و پرداخت می شود. این هزینه جزء هزینه های مستقیم اجرایی نیست، اما یکی از هزینه های مهم در کل فرآیند حقوقی است.
• هزینه های استعلام: برای شناسایی اموال زوج، اداره ثبت ممکن است نیاز به استعلام از مراجع مختلفی مانند بانک مرکزی (برای حساب های بانکی)، اداره راهور (برای پلاک خودرو)، و اداره ثبت اسناد و املاک (برای املاک و مستغلات) داشته باشد. این استعلامات نیز ممکن است هزینه هایی جزئی را در بر داشته باشند.
• هزینه های پستی و اداری: برای ابلاغ اوراق قضایی و اداری به طرفین و انجام مکاتبات، هزینه های پستی و اداری نیز ممکن است مطرح شود.

تفاوت هزینه های اجرای مهریه در ثبت و دادگاه

مقایسه هزینه های اجرای مهریه از طریق ثبت و دادگاه، به زوجه کمک می کند تا مسیر مناسب تری را برای مطالبه مهریه خود انتخاب کند. تفاوت های عمده ای در نوع و زمان پرداخت این هزینه ها وجود دارد:

جنبه	روش ثبتی (اداره ثبت)	روش قضایی (دادگاه)
میزان هزینه اصلی	۵٪ از کل مبلغ مهریه (نیم عشر دولتی)	۲.۵٪ تا ۵.۵٪ از بهای خواسته (بستگی به مرحله و میزان دارد)
مسئولیت پرداخت اولیه	از زوج دریافت می شود (پس از اتمام فرآیند)	زوجه در ابتدا باید بپردازد
قابلیت استرداد از زوج	بله، در صورت وصول مهریه	بله، در صورت پیروزی در دعوا
زمان پرداخت	پس از وصول مهریه از محل اموال زوج	در زمان ثبت دادخواست (مگر با اعسار)

در روش قضایی، هزینه های دادرسی بر اساس میزان بهای خواسته (مبلغ مهریه) و مرحله رسیدگی تعیین می شود. به عنوان مثال، در مرحله بدوی تا مبلغ ۲۰۰ میلیون ریال معادل ۲.۵ درصد و مازاد بر آن ۳.۵ درصد بهای خواسته است. این درصدها در مرحله تجدیدنظر به ۴.۵ درصد و در مرحله فرجام خواهی و اعاده دادرسی به ۵.۵ درصد افزایش می یابد. زوجه موظف است این هزینه ها را در ابتدای ثبت دادخواست پرداخت کند، هرچند که امکان درخواست اعسار از پرداخت هزینه های دادرسی نیز وجود دارد.

فرآیند گام به گام مطالبه مهریه از طریق اداره ثبت

مطالبه مهریه از طریق اداره ثبت، یک فرآیند اداری-حقوقی مشخص دارد که طی مراحل گوناگونی انجام می شود. آگاهی از این مراحل، به زوجه کمک می کند تا با آمادگی بیشتری اقدام کند و از بروز اشتباهات احتمالی جلوگیری نماید.

آمادگی اولیه: ثبت نام در سامانه ثنا

اولین گام برای آغاز هرگونه اقدام حقوقی و قضایی در کشور، از جمله مطالبه مهریه، ثبت نام در سامانه ابلاغ الکترونیک قضایی یا همان «ثنا» است. زوجه می بایست با مراجعه به دفاتر خدمات قضایی یا به صورت آنلاین، نسبت به ثبت نام و احراز هویت خود اقدام کرده و کد ثنا را دریافت نماید. تمامی ابلاغیه های مربوط به پرونده اجرایی، از طریق این سامانه به اطلاع زوجه و زوج خواهد رسید.

اقدام در دفترخانه ثبت عقد

پس از ثبت نام در سامانه ثنا، زوجه یا وکیل قانونی او باید به دفترخانه ای که سند ازدواج در آن به ثبت رسیده، مراجعه کند.

• مدارک لازم: مدارک ضروری شامل اصل سند ازدواج (نکاح نامه)، اصل شناسنامه، و اصل کارت ملی زوجه است. همراه داشتن کپی از این مدارک نیز توصیه می شود. در صورت عدم دسترسی به اصل سند ازدواج، زوجه می تواند رونوشت آن را از همان دفترخانه دریافت کند.
• تقاضای صدور اجرائیه: زوجه باید درخواست کتبی صدور اجراییه برای تمام یا بخشی از مهریه خود را به سردفتر ارائه دهد. این درخواست بر روی فرم چاپی مخصوص تنظیم شده توسط سازمان ثبت اسناد و املاک کشور نوشته می شود.
• وظایف سردفتر: سردفتر پس از احراز هویت و صلاحیت زوجه برای درخواست اجرا، نسبت به صدور برگه اجراییه اقدام و آن را امضا می کند. سپس، مراتب صدور اجراییه از طریق پست پیشتاز یا سایر روش های قانونی به اطلاع زوج می رساند و پرونده را جهت ادامه عملیات اجرایی به اداره ثبت مربوطه ارسال می کند.

مراحل پیگیری در اداره اجرای ثبت

پس از ارسال پرونده به اداره ثبت، مراحل اجرایی به شرح زیر دنبال می شود:

1. تشکیل پرونده اجرایی و ابلاغ اجرائیه به زوج: پرونده در اداره ثبت تشکیل و به مدیر اجرا ارجاع می شود. اجراییه صادر شده به زوج ابلاغ می گردد و او از تاریخ ابلاغ، به مدت ۱۰ روز مهلت دارد تا نسبت به پرداخت مهریه یا معرفی اموال خود جهت توقیف اقدام کند.

   ماده ۲۰ آیین نامه اجرای مفاد اسناد رسمی مقرر می دارد: از تاریخ ابلاغ اجراییه متعهد باید ظرف ۱۰ روز مفاد آن را به موقع اجرا بگذارد یا ترتیبی برای پرداخت دین خود بدهد یا مالی معرفی کند که اجرای سند را میسر گرداند و اگر قادر به اجرای مفاد اجراییه نباشد باید ظرف همان مدت لیست جامعی از کلیه دارایی خود را تهیه و به مسئول اجرا تحویل بدهد و اگر مالی ندارد صریحاً اعلام کند.

2. توقیف اموال زوج:
   • معرفی اموال توسط زوجه: اگر زوجه از اموال مشخصی (مانند پلاک ثبتی ملک، مشخصات حساب بانکی، پلاک خودرو) متعلق به زوج اطلاع دارد، می تواند آن ها را به اداره ثبت معرفی کند تا دستور توقیف صادر شود.
   • استعلام اموال از مراجع مربوطه: در صورتی که زوجه به اموال زوج دسترسی نداشته باشد، می تواند از اداره ثبت تقاضای استعلام اموال از مراجع مختلف مانند بانک مرکزی، اداره راهور و اداره ثبت اسناد و املاک را بنماید.
   • مستثنیات دین: باید توجه داشت که تمام اموال زوج قابل توقیف نیستند. برخی اموال تحت عنوان «مستثنیات دین» از شمول توقیف خارج هستند. این اموال شامل منزل مسکونی که در حد شأن و نیاز متعارف زوج باشد، ابزار و اثاثیه ضروری زندگی، ابزار کار و پیشه، کتب و وسایل علمی و پژوهشی متناسب با شأن، و ودیعه اجاره مسکن می شود. در صورت توقیف این اموال، زوج می تواند اعتراض کند و این اموال از توقیف خارج خواهند شد.
3. فروش اموال توقیفی و وصول مهریه: پس از توقیف اموال، در صورت لزوم، این اموال توسط کارشناس رسمی دادگستری ارزیابی و قیمت پایه آن ها تعیین می شود. سپس، از طریق مزایده به فروش گذاشته می شوند. وجه حاصل از فروش، پس از کسر هزینه های اجرایی (از جمله نیم عشر دولتی)، برای پرداخت مهریه به زوجه اختصاص می یابد.

راهکارهای پس از عدم شناسایی یا کفایت اموال

در صورتی که اداره ثبت نتواند اموال کافی از زوج را شناسایی و توقیف کند یا اموال توقیف شده برای پرداخت کل مهریه کفایت نکند، زوجه می تواند از اداره ثبت گواهی مربوطه را دریافت نماید. با در دست داشتن این گواهی، زوجه حق دارد برای ادامه پیگیری و مطالبه مهریه، به دادگاه خانواده مراجعه کند. این گواهی به عنوان دلیلی برای اثبات عدم موفقیت در روش ثبتی، مبنای شروع فرآیند قضایی خواهد بود.

جدیدترین قوانین و بخشنامه های مربوط به مهریه

قوانین و بخشنامه های مربوط به مهریه همواره در حال تغییر و به روزرسانی هستند تا پاسخگوی نیازهای جامعه و شرایط اقتصادی باشند. آگاهی از این تغییرات برای تمامی افراد درگیر با مسائل مهریه حیاتی است.

لغو بخشنامه ارجاع اجباری مهریه به ثبت: تحولی کلیدی در سال ۱۴۰۳

یکی از مهم ترین تغییرات در سال های اخیر، مربوط به بخشنامه ارجاع اجباری مطالبه مهریه به اداره ثبت بود. پیش از این و مطابق بند (ب) ماده ۱۱۳ قانون برنامه ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، زوجه برای مطالبه مهریه، ابتدا ملزم بود به اجرای ثبت مراجعه کند و تنها در صورت عدم موفقیت اداره ثبت در شناسایی و توقیف اموال زوج ظرف مدت دو ماه، یا عدم اجرای مفاد سند ظرف شش ماه، می توانست به دادگاه مراجعه کند. این بخشنامه، هدف از جلوگیری از انباشت پرونده های مهریه در دادگاه ها و تسریع در وصول مهریه را دنبال می کرد.

اما در اردیبهشت ماه سال ۱۴۰۳، به موجب قانون برنامه هفتم توسعه، این بخشنامه و ماده مربوطه لغو گردید. این لغو، تحول مهمی در فرآیند مطالبه مهریه ایجاد کرده است. در حال حاضر، همانند رویه سابق پیش از تصویب این بخشنامه، زوجه حق انتخاب دارد که از ابتدا، پرونده مطالبه مهریه خود را از طریق اداره ثبت آغاز کند یا مستقیماً به دادگاه خانواده مراجعه نماید. این تغییر به زوجه انعطاف بیشتری در انتخاب مسیر حقوقی متناسب با شرایط خاص خود و زوج می دهد و امکان بررسی همزمان و موازی در هر دو مرجع را نیز (البته برای بخش های مختلف مهریه) فراهم می آورد.

بخشنامه قوه قضاییه در خصوص زندان مهریه (سال ۱۳۹۷)

در تاریخ ۱۳۹۷/۷/۲۲، بخشنامه ای توسط رئیس قوه قضاییه با شماره ۹۰۰۰/۳۴۸۵۹/۱۰۰ صادر شد که هدف آن جلوگیری از زندانی شدن بی رویه محکومین مهریه بود. این بخشنامه در واکنش به افزایش غیرمتعارف قیمت سکه و عدم توانایی بسیاری از زوجین برای پرداخت مهریه بر اساس تعداد سکه های تعیین شده صادر گردید. بر اساس این بخشنامه، مقرر شد که دادگاه ها به صورت خارج از نوبت و بدون تعیین وقت رسیدگی نسبت به درخواست تعدیل (قسط بندی) مهریه که از سوی زوج تقدیم می گردد، رسیدگی کنند. هدف از این اقدام، افزایش مهلت های تادیه سکه متناسب با وضعیت مالی واقعی محکوم علیه بود تا از حبس او جلوگیری شود. این بخشنامه نقش مهمی در کاهش تعداد زندانیان مهریه ایفا کرده است.

تمایز «حق ثبت مهریه» در دفاتر ازدواج با «هزینه اجرای مهریه»

اغلب میان «حق ثبت مهریه» و «هزینه اجرای مهریه» ابهام وجود دارد که لازم است تفاوت آن ها به وضوح تشریح شود:

• حق ثبت مهریه: این هزینه در زمان عقد و ثبت سند ازدواج در دفاتر رسمی ازدواج اخذ می شود. این مبلغ ارتباطی به فرآیند اجرایی مهریه ندارد، بلکه هزینه ای است که بابت ثبت قانونی مهریه در سند ازدواج دریافت می گردد. نحوه محاسبه آن بر اساس تعداد سکه و به شرح زیر است:
  • مهریه تا سقف ۱۴ سکه: معاف از پرداخت حق ثبت.
  • مهریه های بین ۱۴ تا ۱۰۰ سکه: ۰.۴% (چهار دهم درصد) از قیمت سکه ها.
  • مهریه های بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ سکه: ۲% (دو درصد) از قیمت سکه ها.
  • مهریه های ۲۰۰ سکه به بالا: ۱۵% (پانزده درصد) از قیمت سکه ها.

  مسئولیت پرداخت این حق ثبت عموماً به صورت توافقی بین زوجین است، اما در بسیاری از موارد به صورت نصف نصف توسط هر دو طرف پرداخت می شود. هدف از اخذ این هزینه، کمک به «صندوق تهیه جهیزیه برای افراد نیازمند» عنوان شده است.

• هزینه اجرای مهریه در اداره ثبت: این هزینه همان «نیم عشر دولتی» است که در بخش های قبلی توضیح داده شد و در صورت مطالبه و اجرای مهریه از طریق اداره ثبت و از محل وصول مهریه یا اموال زوج اخذ می شود. این دو مفهوم کاملاً از یکدیگر متمایز هستند و اهداف و زمان های پرداخت متفاوتی دارند.

ارزیابی مزایا و معایب مطالبه مهریه از طریق ثبت

انتخاب مسیر مطالبه مهریه از طریق اداره ثبت، همانند هر فرآیند حقوقی دیگری، دارای مزایا و معایب خاص خود است که آگاهی از آن ها می تواند به متقاضیان در اتخاذ تصمیمی آگاهانه کمک کند.

مزایا

مطالبه مهریه از طریق ثبت، در شرایط خاصی می تواند مزایای قابل توجهی نسبت به روش قضایی داشته باشد:

• سرعت بالاتر: در صورتی که اموال زوج مشخص و قابل شناسایی باشند، فرآیند اجرایی در اداره ثبت معمولاً سریع تر از دادگاه به نتیجه می رسد، زیرا نیازی به طی مراحل طولانی دادرسی و صدور حکم قطعی نیست و عملیات اجرایی بلافاصله آغاز می شود.
• امکان صدور فوری ممنوع الخروجی: یکی از مهم ترین مزایای این روش، امکان درخواست سریع ممنوع الخروجی زوج به محض تشکیل پرونده در اداره ثبت است که می تواند اهرم فشاری برای پرداخت مهریه باشد. در حالی که در دادگاه، ممنوع الخروجی اغلب پس از صدور حکم و در صورت عدم وجود اموال کافی برای توقیف صادر می شود.
• هزینه اولیه کمتر برای زوجه: همان طور که پیش تر توضیح داده شد، حق الاجرا (نیم عشر دولتی) در این روش از زوج دریافت می شود و زوجه نیاز به پرداخت مبلغی در ابتدای کار ندارد، مگر هزینه های جانبی اندک. این در حالی است که در دادگاه، زوجه موظف به پرداخت هزینه دادرسی در ابتدای امر است (مگر با درخواست اعسار).
• عدم شمول مرور زمان بر اجرائیه: اجراییه های صادره از ثبت مشمول مرور زمان نمی شوند و زوجه می تواند تا هر زمان که بخواهد پیگیری اجرای آن را ادامه دهد. این در حالی است که اجراییه های دادگاه در صورت عدم پیگیری ظرف مدت ۵ سال، بلااثر تلقی می شوند.
• ساده تر بودن فرآیند: در صورت مشخص بودن اموال زوج، فرآیند مطالبه مهریه از طریق ثبت، پیچیدگی های دادرسی ماهیتی را ندارد و صرفاً یک فرآیند اجرایی اداری است.

معایب

با وجود مزایای فوق، روش ثبتی معایبی نیز دارد که باید مورد توجه قرار گیرد:

• نیاز به معرفی یا شناسایی اموال: مهم ترین محدودیت این روش، نیاز به معرفی یا شناسایی اموال قابل توقیف از سوی زوجه یا توسط اداره ثبت است. اگر زوج هیچ مالی نداشته باشد یا اموال او به راحتی قابل شناسایی نباشند، این روش کارایی لازم را نخواهد داشت.
• محدودیت در توقیف مستثنیات دین: همانند روش قضایی، در این روش نیز امکان توقیف مستثنیات دین وجود ندارد و زوجه نمی تواند اموالی را که برای زندگی حداقلی زوج ضروری است، توقیف کند.
• نیاز به رجوع به دادگاه در صورت عدم وجود اموال: اگر پس از طی مراحل اجرایی در ثبت، اموالی از زوج شناسایی نشود یا کفایت نکند، زوجه مجبور خواهد بود با دریافت گواهی از اداره ثبت، به دادگاه مراجعه کرده و فرآیند را از ابتدا و این بار از طریق روش قضایی پیگیری کند که خود مستلزم صرف زمان و هزینه اضافی است.
• عدم امکان رسیدگی به دعاوی مرتبط دیگر: اداره ثبت صرفاً صلاحیت اجرای مهریه را دارد و نمی تواند به دعاوی مرتبط دیگری مانند نفقه، اجرت المثل، یا طلاق رسیدگی کند. برای پیگیری این دعاوی، زوجه ناچار به مراجعه به دادگاه خواهد بود.

مفهوم و شرایط اعسار از پرداخت هزینه های اجرای مهریه

در نظام حقوقی ایران، حمایت از حقوق افراد نیازمند، از جمله زنانی که توانایی مالی لازم برای پرداخت هزینه های حقوقی را ندارند، مورد توجه قرار گرفته است. یکی از این مکانیزم ها، «اعسار» از پرداخت هزینه های دادرسی یا اجرا است.

مفهوم اعسار: اعسار به معنای عدم تمکن مالی کافی برای پرداخت هزینه های قانونی یا بدهی ها است. در مورد مطالبه مهریه از طریق دادگاه، زوجه می تواند در صورت عدم توانایی در پرداخت هزینه دادرسی، درخواست اعسار دهد. این درخواست به دادگاه ارائه می شود و در صورت پذیرفته شدن، زوجه به طور موقت از پرداخت این هزینه ها معاف می شود یا پرداخت آن ها به زمان اجرای حکم موکول می گردد. هرچند در روش ثبتی، هزینه حق الاجرا مستقیماً از زوج دریافت می شود، اما اگر زوجه نیاز به پرداخت هزینه های جانبی مانند حق الوکاله وکیل یا هزینه های کارشناسی داشته باشد و توانایی مالی نداشته باشد، این امکان وجود دارد که دادخواست اعسار از این هزینه ها را نیز مطرح کند.

شرایط و مدارک لازم برای درخواست اعسار: برای اثبات اعسار، زوجه باید دادخواستی به دادگاه تقدیم کند و در آن، دلایل و مدارک مربوط به عدم تمکن مالی خود را ارائه دهد. این مدارک می تواند شامل لیست اموال و دارایی های خود، استشهادنامه از شهود مطلع از وضعیت مالی، و هرگونه سند دیگری که فقر مالی را اثبات کند، باشد. دادگاه پس از بررسی مدارک و شنیدن اظهارات شهود، در مورد اعسار تصمیم گیری خواهد کرد.

معافیت دائم افراد تحت پوشش: افراد تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی (ره) و سازمان بهزیستی کشور، به موجب قانون، از پرداخت هزینه های دادرسی و اجرایی به صورت دائم معاف هستند و نیازی به اثبات اعسار برای هر پرونده ندارند. دادگاه در مورد این افراد نمی تواند پرداخت هزینه ها را به زمان اجرای حکم موکول کند، بلکه آن ها به طور کامل معاف هستند.

رهنمودها و نکات مهم حقوقی در مطالبه مهریه

پیگیری مطالبه مهریه، چه از طریق ثبت و چه از طریق دادگاه، فرآیندی پیچیده است که نیازمند آگاهی حقوقی و رعایت نکات کلیدی است. رعایت این نکات می تواند به افزایش کارایی و سرعت در وصول مهریه کمک کند.

• اهمیت مشاوره با وکیل متخصص: پیش از هر اقدامی، مشاوره با یک وکیل متخصص در امور خانواده و مهریه بسیار توصیه می شود. وکیل می تواند با بررسی دقیق شرایط فردی و مالی زوج، بهترین و کوتاه ترین مسیر حقوقی را پیشنهاد دهد و از بروز خطاهای احتمالی جلوگیری کند.
• امکان توقیف حقوق و مزایای کارمندی زوج: در صورتی که زوج کارمند دولت یا بخش خصوصی باشد، زوجه می تواند برای وصول مهریه، تقاضای توقیف قسمتی از حقوق و مزایای او را از اداره ثبت یا دادگاه نماید. بر اساس قانون، اگر زوج همسر و فرزند نداشته باشد، یک چهارم حقوق و مزایای او توقیف می شود و در غیر این صورت، یک سوم حقوق و مزایای وی به نفع زوجه قابل توقیف است.
• مدت زمان قانونی برای پرداخت مهریه پس از ابلاغ اجرائیه: زوج از تاریخ ابلاغ اجراییه صادر شده توسط دفترخانه، به مدت ۱۰ روز مهلت دارد تا نسبت به پرداخت مهریه اقدام کند یا ترتیبی برای پرداخت آن دهد یا اموالی را برای توقیف معرفی کند. عدم اقدام در این مهلت، منجر به ادامه فرآیند اجرایی و توقیف اموال خواهد شد.
• نحوه اقدام در صورت فوت زوج: اگر زوج فوت کرده باشد، مهریه به عنوان دین بر عهده او باقی می ماند و زوجه می تواند آن را از ماترک و ورثه زوج مطالبه کند. در این حالت، زوجه ابتدا باید گواهی حصر وراثت را تهیه کرده و سپس با معرفی ورثه، تقاضای صدور اجراییه یا طرح دعوا در دادگاه را نماید.
• نحوه انصراف از اجرای مهریه در ثبت و رجوع به دادگاه: اگر زوجه پس از شروع عملیات اجرایی در اداره ثبت، به هر دلیلی از ادامه مسیر در این مرجع منصرف شود (مثلاً به دلیل عدم شناسایی اموال)، می تواند با دریافت گواهی از اداره ثبت، پرونده را مختومه کرده و برای ادامه مطالبه مهریه به دادگاه خانواده مراجعه کند.
• آیا می توان همزمان تمام مهریه را هم از اداره ثبت و هم از دادگاه به اجرا گذاشت؟ خیر، مطالبه یک دین (مهریه) به صورت همزمان از دو مرجع (ثبت و دادگاه) برای کل مبلغ مهریه امکان پذیر نیست و به معنای تکرار دعوا تلقی می شود. با این حال، زوجه می تواند بخشی از مهریه خود را از طریق اداره ثبت و بخش دیگری را از طریق دادگاه مطالبه کند، به شرطی که تداخلی در میزان مطالبه شده ایجاد نشود و از یک دین واحد دوبار مطالبه صورت نگیرد.
• مدارک مورد نیاز در تمام مراحل: همیشه اصل سند ازدواج، شناسنامه و کارت ملی (و کپی های آن ها) را در اختیار داشته باشید. در صورت نیاز به رونوشت سند ازدواج یا گواهی های دیگر، پیش از مراجعه به مراجع، آن ها را تهیه کنید.

نتیجه گیری

مطالبه مهریه در اداره ثبت، روشی قانونی و مؤثر برای وصول حق زوجه است که از مزایای سرعت عمل و کاهش هزینه های اولیه برای متقاضی برخوردار است، به ویژه در شرایطی که اموال زوج قابل شناسایی باشند. با این حال، درک دقیق از پیچیدگی ها و هزینه های این فرآیند، از جمله حق الاجرا (نیم عشر دولتی) و سایر هزینه های اجرایی، برای تصمیم گیری آگاهانه ضروری است. لغو بخشنامه ارجاع اجباری مهریه به ثبت در سال ۱۴۰۳، حق انتخاب اولیه مسیر حقوقی را به زوجه بازگردانده است و این موضوع بر اهمیت شناخت کامل هر دو روش ثبتی و قضایی تأکید می کند. توصیه اکید می شود که پیش از هرگونه اقدام، با وکیل متخصص در امور خانواده و مهریه مشورت صورت گیرد تا با توجه به شرایط خاص هر پرونده، بهترین و کارآمدترین راهکار حقوقی انتخاب شود و از اتلاف زمان و هزینه جلوگیری گردد. آگاهی کامل از قوانین و رویه های جاری، کلید موفقیت در فرآیند مطالبه مهریه است.