هنرمندان برای هنر ایرانی ـ اسلامی سند راهبردی و راهبری بنویسند

به گزارش زندگی نیوز، نمایشگاه آثار حبیب رمضانپور، عصر پنج‌شنبه، ۱۹ مهرماه، در فرهنگستان هنر افتتاح و از کتاب گوهر مقصود که منتخبی از آثار خوش‌نویسی این هنرمند است نیز رونمایی شد. 

در این مراسم که در تالار ایرانِ فرهنگستان هنر برگزار شد، حجت الاسلام خسروپناه اظهار کرد: در کشورمان استادان برجسته خوشنویسی داریم؛ استاد امیرخانی، استاد خروش، استاد ملک‌زاده، استاد احصایی، استاد فلسفی، استاد شیرازی، استاد اخوین، استاد کابلی، استاد رسولی، استاد جباری و اساتید دیگر از جمله این هنرمندان هستند.

وی ادامه داد: هنر خوشنویسی که عروس هنر ایرانی به شمار می‌آید، یک هنر قدسی است که باید از آن یاد کرد. این هنر از قدیم‌الایام و در دوران تمدن اسلامی شکل گرفته است. انصافاً باید خوشنویسی را هنر ایرانی اسلامی نامید. آثار ارزشمندی که در طول تاریخ ظهور پیدا کرده‌اند، می‌توانند برای رشد خوشنویسی در فرهنگ ایرانی اسلامی درس‌آموز باشند.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به ویژگی‌های رمضان‌پور گفت: استاد رمضان‌پور احیاگر خوشنویسی دوران گذشته است. در آثار حکمی و هنری، هرچقدر به گذشته و تجربه گذشتگان تمسک بجوییم، کار هنری و خلاقیت هنری اثربخش‌تر و قوام بیشتری پیدا می‌کند. استاد رمضان‌پور از آثار میرعماد در دوران صفویه و از آثار میرزا غلامرضا در دوران قاجار بهره برده است. این استفاده از آثار گذشتگان، خوشنویسی را قدسی‌تر، قوی‌تر، هنرمندانه‌تر و حکیمانه‌تر می‌کند.

وی ادامه داد: تربیت شاگردان نیز از ویژگی‌های استاد رمضان‌پور است؛ مانند سایر اساتید هنر که شاگردانی تربیت کرده‌اند. آمیختگی هنر استاد با فرهنگ و دین و تمدن اسلامی از دیگر ویژگی‌های اوست. خلاقیت و نوآوری در کنار بهره‌گیری از آثار گذشتگان، ترکیبی از سنت و نوآوری را در کارهای استاد رمضان‌پور به وجود آورده است. امیدواریم آثار ایشان در نمایشگاه‌های بین‌المللی ظهور و بروز بیشتری پیدا کند چراکه یکی از راه‌های نشر فرهنگ اسلامی، همین هنر خوشنویسی است.

خسروپناه گفت: با گذشت سال‌ها و چهلمین سالگرد شورای عالی انقلاب فرهنگی، سند راهبردی و راهبری در حوزه هنر حکمی نداریم. این نقص بزرگی است. نیاز به سند راهبردی و راهبری در هنر ایرانی اسلامی داریم. البته هنرمندان باید این سند را بنویسند. کار شورای عالی انقلاب فرهنگی، تصویب اسنادی است که ذینفعان و صاحب‌نظران و نخبگان نگاشته‌اند.

سند هنر ایرانی اسلامی را باید متخصصان بنویسند

وی ادامه داد: سند موسیقی را نیز هنرمندان موسیقی و خانه موسیقی نوشتند، سند سینما را هنرمندان سینما و خانه سینما می‌نویسند، سند هنر ایرانی اسلامی را نیز باید خود متخصصان این حوزه بنویسند. شورا نیز باید نظرات نخبگان را به عنوان کار کارشناسی بپذیرد و به تصویب برساند.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با تاکید بر هنر حکمی افزود: اصطلاح هنر سنتی و هنر مدرن، اصطلاحات همین دوره اخیر است. این اصطلاحات شاید در یکی دو قرن اخیر مطرح شده‌اند. درست است که اصطلاح سنت در قرآن هم به کار رفته، اما این مفهوم در هنر با آنچه ما به عنوان هنر سنتی و مدرن می‌شناسیم، تفاوت دارد. به عقیده بنده هنر حِکمی جامع‌تر و عمیق‌تر از این تقسیم‌بندی‌های معمول است.

خسروپناه در پاسخ به اینکه حکمت چیست؟ گفت: حکمت همان است که قرآن می‌فرماید: “و ما یذکر إلا أولوا الألباب.” اولوا الألباب یعنی صاحبان خرد ناب؛ کسانی که عقل نظری، عقل عملی، عقل معاش و عقل معاد را به کار می‌گیرند. جمع این چهار عقل، نتیجه‌اش حکمت است. پیشنهاد من این است که بر “هنر حکمی” تأکید کنیم، نه “هنر سنتی” در مقابل “مدرن.” چرا که حکمت، هر چهار عقل (عقل معاد، عقل نظری، عقل عملی و عقل معاش) را در بر می‌گیرد.

او در پاسخ به اینکه حکمت چه تأثیری در هنر دارد؟ نیز گفت: هر هنری دارای دو بخش است: محتوا و فرم. خوشنویسی نیز همین‌طور است. اینکه خوشنویسی از حکمت در محتوای خود بهره می‌گیرد، روشن است؛ مفاهیم حکمی می‌توانند به نثر یا نستعلیق، شکسته نستعلیق یا حتی نقاشی تبدیل شوند. ما از حکمت برای محتوای خوشنویسی استفاده می‌کنیم و این روشن است. اما سوال جدی این است که اثر حکمت بر فرم چیست؟ آیا حکمت (یعنی آن چهار عقل) بر فرم هم اثر می‌گذارد؟ قطعاً اثر می‌گذارد، چرا که فرم در هنر، زاییده خیال است. تخیل منبع معرفتی هنر است، اما ما به غلط آن را خیال تلفظ می‌کنیم. قوه خیالیه فرم‌ساز است و ژانرهای هنری را در واقع خیال ایجاد می‌کند. حکمت (یعنی آن چهار عقل) بر خیال اثر می‌گذارد و خیال نیز بر فرم اثر می‌گذارد.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی ادامه داد: اگر فقط عقل معاد یا همان «سنت» را قبول داشته باشیم و عقل نظری، عملی و معاش را نپذیریم، یک نوع خیال‌پردازی در فرم خواهید داشت. اگر عقلانیت مدرن را بپذیریم، نوع دیگری از خیال‌پردازی در فرم و زیبایی‌شناسی اثر خواهد داشت. اما اگر حکمت را بپذیریم، خیال تحت تأثیر آن قرار می‌گیرد و این اثر بر فرم در خوشنویسی و سایر اقسام هنر مشاهده خواهد شد.

خوشنویسی ذیل هنرهای دیگر نیست

ایرج نعیمایی ـ عضو وابسته فرهنگستان هنر ـ نیز به سخنرانی پرداخت و گفت: خط و ارزش و مبانی زیبایی‌شناسی آن مبحثی طولانی است که امروز به آن نمی‌پردازم. اخیراً جایگاه خوش‌نویسی را صرف نظر از دیگر هنرها تعیین می‌کنند. سال‌ها تلاش بر این بود که خوش‌نویسی را ذیل هنرهای دیگر ببینند که این اجحاف بر این هنر است. همه افرادی که آموزش خوش‌نویسی می‌بینند و کسب معرفت می‌کنند خود هزینه‌های آن را پرداخت می‌کنند و این امر مبیّن آن است که خوش‌نویسی از جایگاه عمیقی در قلب مردم برخوردار است.

او در ادامه به گذشته خوش‌نویسی پرداخت و ادامه داد: اگر به اصطلاح منطقیون که از واژه «حمل» استفاده می‌کردند دقت کنیم، اولین حمل هنر اسلامی را باید خوش‌نویسی دانست. ما اولین دوره خوش‌نویسی را از زمان ابن‌مُقله آغاز کردیم که خود از وزرای دوران عباسی که ابداع و تنظیم خطوط شش‌گانه و اصول دوازده‌گانه خوش‌نویسی را به وی نسبت می‌دهند تا میرعماد که جریان اتحاد اسلامی را با خط نستعلیق در دوره صفوی ایجاد کرد. در دوران صفوی، به این هنر توجه خاص شد و خوش‌نویسی فضیلت محسوب می‌شد؛ ولی در بیشتر دوره‌ها این هنر محروم بود.

عضو وابسته فرهنگستان هنر، خوش‌نویسی را از اساسی‌ترین شاخصه‌های ملی کشور دانست و ابداع انواع خطوط توسط ایرانیان را از افتخارات این سرزمین شمرد و تصریح کرد: تاریخ تمدن بشر در ایران شکل گرفته و اکثر هنرها تابعی از فرهنگ مردم ایران بوده است. ما ۱۳هزار سال تاریخ تمدن داریم و از خطوط میخی تا به امروز، خوش‌نویسی جایگاه خاصی در فرهنگ و هویت ما داشته است.

او در پایان سخنان خود از فقر منابع در حوزه خوش‌نویسی سخن گفت و افزود که از فرهنگستان هنر توقع می‌رود که به نشر آثار مرجع بیشتر بپردازد و از چاپ و نشر آثار کسانی که مانند استاد رمضانپور سال‌ها تلاش می‌کنند تا آثار قدما را احیا کنند و یا دارای سبک‌های نوشتاری در خوش‌نویسی‌اند حمایت کند؛ زیرا از زمانی که آثار هنری منتشر شد، تحول عظیمی در هنر خوش‌نویسی و دیگر هنرها شکل گرفت و الگوهای خوش‌نویسی بیشتر در دسترس و اختیار هنرمندان برای رشد و توسعه قرار گرفت.

هنر خوش نویسی گل سرسبد ماست

در ادامه این مراسم، علی شیرازی، هنرمند خوش‌نویس، به اهمیت کار استاد رمضانپور پرداخت و گفت: برای اینکه اهمیت کار ایشان را متوجه شویم، باید بدانیم هنر خوش‌نویسی گُلِ سرسبد هنرهای تجسمی در کشورهای اسلامی و عرب‌زبان است.

او به رشد و توسعه خوش‌نویسی با خط نستعلیق نیز اشاره کرده و افزود: خط نستعلیق، از بدو پیدایش تا اواخر دوره قاجار، در قالب کتابت و قطعه‌نویسی بود که شامل سیاه‌مشق تا چلیپانویسی می‌شد و در این دوره، قطعات بسیاری نگاشته شد. قطعه‌نویسی به‌مرور فراموش شد؛ ولی کتابت همچنان رونق خود را دارد. در دهه ۱۳۷۰ نیز، نرم‌افزارهایی برای کتابت با فونتی بر اساس خط استاد اخوین برنامه‌نویسی شد و پس از ایشان، کاوه اخوین نیز به این شیوه کار کرد و آثار موفقی در آن زمان پدید آمد. به‌تدریج، نرم‌افزارها از خط استاد فلسفی نیز بهره گرفتند و بخشی از کتابت به گرافیست سپرده شد. از اواسط دهه ۱۳۸۰، نسل بعد از ما نیز به دلایل مختلف توانستند قطعه‌نویسی را زنده کنند و این کار موجب احیای مجدد قطعه‌نویسی، به‌ویژه به تأسی از قدما، شد که آثار استاد رمضانپور از آن جمله است.

این هنرمند خوش‌نویس، در پایان سخنان خود، به حمایت همسران خوش‌نویسان اشاره و خاطرنشان کرد که خوش‌نویسان، بی حمایت همسران خود، هرگز نمی‌توانند به جایگاهی که باید برسند و اگر امروز استاد رمضانپور و دیگر هنرمندان خوش‌نویس توانسته‌اند به موفقیت‌هایی در این زمینه دست یابند، بی‌شک از حمایت همسرشان برخوردار بوده‌اند.

شیوه قدما با تقلید و تکرار حفظ و حراست می‌شود

امیراحمد فلسفی ـ هنرمند خوش‌نویس ـ نیز سخنان خود را با تبریک به فرهنگستان هنر برای چاپ و حمایت یکی از نخبگان هنر خوش‌نویسی آغاز کرد و گفت: در دوران گذشته، رسم بر آن بود که پادشاهان از آثار هنری حمایت کنند. این بود که آثار فاخر و نفیسی تولید شد و امیدوارم این رسم برای دیگر هنرمندان نیز ادامه یابد.

او به آثار خوش‌نویسی از قبل از اسلام تا بعد از آن اشاره کرد و افزود: اگر به منشور کورش بنگریم، متوجه خواهیم شد که با ظرافت و دقت خاصی نگاشته شده و دارای زیبایی خاصی است. بعد از آن، در کتیبه‌ها نیز، این امر رعایت شده و در دوره مانی، پیامبر ایرانی که نقاش بود، نیز نوشته‌هایی وجود دارد که دارای استحکام و قوام خاصی است. در دوره ساسانی، دیوان عریض و طویلی نیز به وسیله منشیان تولید شده که باز هم دارای فرم و استحکام است؛ به‌طوری که بعد از دوره اسلامی تا حدد ۹۷ سال، سکه‌های ایرانی رواج داشت. در این دوران، منشیان ساسانی شرایط جدید را پذیرفتند و خود را با رسم‌الخط جدید وفق دادند.

این هنرمند خوش‌نویس آثار نفیس خوش‌نویسی را متعلق به قرون ۴ و ۵ هجری دانست و افزود: از دوره عباسی که ابن‌بواب، وزیر عباسی، حضور داشت، صفحه‌آرایی و قطعه‌نویسی شکل گرفت و از قرون ۶ و ۷ قمری نیز، با زبان فارسی تنظیم شد و پادشاهانْ هر خطه‌ای را که فتح می‌کردند هنرمندان آن خطه را نیز با خود می‌بردند. با صنعتی‌شدن جهان و استفاده از چاپ، به‌تدریج، خوش‌نویسی در حاشیه قرار گرفت و به‌صورت چلیپانویسی و دفترنویسی به سیاه‌مشق‌نویسی رسید و کم‌کم از سفارش خارج شد. در اواخر دوره قاجار تا اواخر دوره پهلوی که خوش‌نویسی کاملاً منزوی شد، بعد از عمادالکتّاب، سفارش برای چاپ کم شد تا جایی که هنرمندان آثار خود را با همت خود چاپ می‌کردند. اواخر دهه ۱۳۵۰، نفیس‌نویسی دوباره رونق گرفت و در دهه ۱۳۶۰، با پدیدآمدن انجمن خوش‌نویسان، این هنر به‌تدریج گسترش یافت و خوش‌نویسان بسیاری در این عرصه به فعالیت پرداختند؛ اما تنها منبع استفاده آن‌ها مرقع رنگین (جلد ۱ و ۲) بود که به همت انجمن منتشر شده بود.

او در پایان سخنان خود به سبک‌های خوش‌نویسی پرداخت و تقلید و تکرار از شیوه قدما را شیوه‌ای برای تولید آثار ماندگار خواند که عیار مناسب داشته باشند و موجب حفظ و حراست از شیوه قدما خواهند بود.

دستگاه‌های فرهنگی و هنری از هنرمندان خوش‌نویس حمایت کنند

در ادامه این مراسم، محمد شهبازی ـ هنرمند خوش‌نویس ـ نیز سخنرانی کرد و دلیل وقوف رمضانپور به ظرایف خوش‌نویسی را دل‌دادگی او دانست. او همچنین از خاطرات مشترک خود با حبیب رمضانپور یاد کرد.

این هنرمند خوش‌نویس حمایت دستگاه‌های فرهنگی و هنری را برای این قشر از هنرمندان، که با تلاش و علاقه و عشق به این هنر می‌پردازند، خواستار شد و به جایگاه هنر خوش‌نویسی در میان هنرهای ایرانی‌اسلامی پرداخت.

این مراسم با اجرای احسان‌الله شکرالهی همراه بود و عبدالحسین خسروپناه ـ دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی ـ، مجید شاه‌حسینی ـ رئیس فرهنگستان هنرـ، محمدعلی رجبی، داریوش ارجمند و عبدالحمید قدیریان ـ از اعضای پیوسته فرهنگستان هنر ـ، علیرضا اسماعیلی ـ دبیر فرهنگستان هنرـ، ایرج نعیمیایی ـ عضو وابسته فرهنگستان هنر ـ، محمد خراسانی‌زاده ـ مدیرکل هنرهای تجسمی ـ حضور داشتند. 

بر اساس اعلام فرهنگستان هنر کیخسرو خروش، امیراحمد فلسفی، اسرافیل شیرچی، محمد شهبازی، غلامرضا راهپیما، الهه خاتمی و… نیز جمعی از هنرمندان حاضر در این مراسم بودند.

این مراسم با یادی از استاد زنده‌یاد حبیب‌الله آیت‌اللهی، عضو پیوسته فرهنگستان هنر که به‌تازگی بدرود حیات گفته، ادامه یافت و فیلمی از استاد رمضانپور نیز پخش شد.

در پایان این مراسم نیز با حضور مجید شاه‌حسینی، رئیس فرهنگستان هنر، داریوش ارجمند، حبیب رمضانپور و احسان‌الله شکرالهی از کتاب گوهر مقصود، منتخبی از آثار خوش‌نویسی حبیب رمضانپور، رونمایی و نمایشگاه منتخب آثار این هنرمند نیز در موسسه فرهنگی‌هنری صبا، سالن لرزاده، افتتاح شد.

این نمایشگاه تا پایان زندگی نیوز ۱۴۰۳، در سالن لرزاده مؤسسه فرهنگی‌هنری صبا، برپا خواهد بود.

پایان خبر زندگی نیوز