برای بخشیدن مهریه چه باید کرد

برای بخشیدن مهریه، لازم است زن پس از عقد نکاح و با اراده آزاد خود، یکی از اعمال حقوقی ابراء، هبه یا صلح را در مورد مهریه خود انجام دهد. توصیه اکید می شود که این اقدام به صورت رسمی و با مراجعه به دفتر اسناد رسمی انجام پذیرد تا از هرگونه ابهام و اختلاف در آینده جلوگیری شود. آگاهی از تفاوت های حقوقی این روش ها و پیامدهای هر یک، پیش از هر اقدامی ضروری است.

تصمیم به بخشش مهریه، یکی از حساس ترین و مهم ترین تصمیمات مالی و حقوقی در زندگی مشترک است که می تواند پیامدهای طولانی مدتی برای زن و شوهر به همراه داشته باشد. مهریه، که به موجب شرع و قانون مدنی ایران، حق مالی زن محسوب می شود، پس از عقد نکاح به مالکیت او درمی آید و زن اختیار کامل برای هرگونه تصرف در آن، از جمله بخشیدن آن را دارد. با این حال، نحوه و شرایط این بخشش از اهمیت ویژه ای برخوردار است تا از بروز مشکلات حقوقی در آینده پیشگیری شود.

هدف از این مقاله، ارائه یک راهنمای جامع و دقیق برای زنانی است که قصد بخشیدن تمام یا بخشی از مهریه خود را دارند. در این نوشتار، به تفصیل به تفاوت های انواع حقوقی بخشش مهریه شامل ابراء، هبه، صلح و بذل، شرایط قانونی صحت آن، مراحل گام به گام ثبت رسمی در دفتر اسناد رسمی، مدارک مورد نیاز، هزینه ها، پیامدهای حقوقی و مالی این تصمیم و همچنین بررسی موقعیت های خاص پرداخته خواهد شد تا مخاطب بتواند با آگاهی کامل و از مسیرهای قانونی و مطمئن اقدام نماید.

۱. مهریه چیست؟ نگاهی کوتاه به ماهیت حقوقی آن

مهریه، مالی است که مرد در هنگام عقد نکاح یا پس از آن، به موجب قانون و توافق، متعهد به پرداخت آن به زن می شود. این حق مالی، با جاری شدن صیغه عقد نکاح، بلافاصله به مالکیت زن درمی آید و او می تواند هر زمان که بخواهد تمام یا بخشی از آن را مطالبه کند، مگر اینکه بر اساس توافقی خاص، زمان پرداخت آن مؤجل شده باشد. قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران، مهریه را حق مسلم زن دانسته و بر آن تاکید فراوان دارد.

حقوق و اختیارات زن نسبت به مهریه خود مطلق است. زن می تواند مهریه خود را مطالبه کند، آن را ببخشد، با آن معامله کند، آن را به کسی هبه نماید و یا در ازای آن مالی دیگر دریافت کند. این اختیار، نشان دهنده استقلال مالی زن در قبال مهریه است.

دلایل متعددی ممکن است یک زن را به تصمیم برای بخشیدن مهریه سوق دهد. این دلایل می توانند کاملاً اختیاری و از روی محبت و تمایل شخصی باشند یا در شرایط خاصی همچون:

• دریافت حق طلاق یا سایر حقوق متقابل از سوی مرد.
• دریافت مال یا امتیاز دیگری در ازای بخشش مهریه (مانند ملک، خودرو، وجه نقد).
• تلاش برای بهبود روابط خانوادگی و زندگی مشترک.
• در چارچوب طلاق توافقی برای تسهیل فرآیند جدایی.
• به منظور جلب رضایت مرد برای جدایی (که در اصطلاح حقوقی بذل مهریه نامیده می شود).

صرف نظر از دلیل، آنچه اهمیت دارد، انجام این عمل حقوقی به شیوه ای صحیح و قانونی است تا از هرگونه سوءتفاهم یا دعوی آتی جلوگیری شود.

۲. انواع حقوقی بخشش مهریه: تفاوت هایی که باید بدانید

بخشش مهریه، در نظام حقوقی ایران، می تواند در قالب های حقوقی مختلفی انجام شود که هر یک دارای آثار و پیامدهای متفاوتی هستند. انتخاب نوع صحیح بخشش، به هدف و اراده واقعی زن بستگی دارد و در این راستا، مشاوره با متخصصین حقوقی ضروری است.

۲.۱. ابراء مهریه (Abra’a)

ابراء به معنای بری کردن ذمه (بدهکاری) شوهر از پرداخت دین (مهریه) است. به عبارت دیگر، زن با ابراء مهریه، حق مطالبه مهریه خود را به طور کامل و قطعی از شوهر سلب می کند و دیگر هیچ دینی از بابت مهریه بر گردن مرد نخواهد بود. ویژگی اصلی ابراء مهریه، غیرقابل رجوع بودن آن است. به این معنی که زن پس از ابراء مهریه، تحت هیچ شرایطی نمی تواند به آن رجوع کرده و مهریه خود را مجدداً مطالبه کند. این عمل حقوقی، یک ایقاع (عمل حقوقی یک طرفه) است و تنها با اراده و قصد زن محقق می شود.

۲.۲. هبه مهریه (Hebeh)

هبه به معنای بخشیدن مهریه به عنوان یک هدیه یا عطیه به شوهر است. در هبه، زن مهریه خود را به عنوان مال به شوهر منتقل می کند. ویژگی اصلی هبه مهریه، قابلیت رجوع آن است. بر اساس ماده ۸۰۳ قانون مدنی، واهب (هبه کننده یا همان زن) می تواند مادام که عین موهوبه (مال هبه شده) باقی است، از هبه رجوع کند، مگر در موارد استثنایی. این بدان معناست که در شرایط عادی، زن می تواند از هبه مهریه خود منصرف شده و مجدداً مهریه را مطالبه کند. موارد استثنا شامل مواردی است که عین موهوبه از بین رفته باشد، یا هبه به یکی از اصول و فروع (پدر، مادر، فرزندان) صورت گرفته باشد، یا هبه از نوع معوض (در ازای دریافت چیزی) باشد و عوض آن دریافت شده باشد. خطرات ناشی از قابلیت رجوع هبه، لزوم دقت در انتخاب این نوع بخشش را دوچندان می کند.

۲.۳. صلح مهریه (Solh)

صلح به معنای مصالحه و سازش بر سر مهریه است. صلح غالباً در ازای یک شرط یا دریافت مال یا امتیازی دیگر صورت می گیرد و جنبه تراضی و معاوضه دارد. به عنوان مثال، زن مهریه خود را در ازای دریافت حق طلاق، یا مالکیت یک ملک مشخص، به شوهر صلح می کند. ویژگی اصلی صلح مهریه، لزوم و غیرقابل رجوع بودن آن است. عقد صلح، یک عقد لازم است و طرفین نمی توانند به طور یک طرفه آن را فسخ کنند، مگر با اقاله (توافق بر فسخ) یا وجود خیارات قانونی. صلح مهریه می تواند ابزاری منعطف برای حل و فصل اختلافات و یا تنظیم روابط مالی زوجین باشد.

۲.۴. بذل مهریه (Bazl در طلاق خلع و مبارات)

بذل مهریه، اصطلاحی است که منحصراً در طلاق خلع و مبارات به کار می رود. در این نوع طلاق ها، زن به دلیل کراهت (نفرت) از شوهر، مالی را به او می بخشد (که معمولاً تمام یا بخشی از مهریه است) تا شوهر را راضی به طلاق کند. ویژگی اصلی بذل مهریه در این چارچوب، غیرقابل رجوع بودن آن پس از اتمام ایام عده طلاق است. در طول ایام عده، زن می تواند به بخشش خود رجوع کرده و مهریه اش را مطالبه کند، که در این صورت طلاق خلع به طلاق رجعی تبدیل می شود. اما پس از اتمام عده، این بخشش قطعی و غیرقابل رجوع خواهد بود.

۲.۵. جدول مقایسه ای جامع: ابراء، هبه، صلح و بذل

جدول زیر به مقایسه جامع انواع بخشش مهریه می پردازد تا تفاوت های کلیدی آن ها به وضوح نشان داده شود:

ویژگی	ابراء مهریه	هبه مهریه	صلح مهریه	بذل مهریه (در طلاق خلع)
تعریف	بری کردن ذمه شوهر از پرداخت مهریه	بخشیدن مهریه به عنوان هدیه	مصالحه بر سر مهریه، معمولاً در ازای شرط یا مال	بخشش مهریه توسط زن در ازای موافقت مرد با طلاق (در طلاق خلع)
قابلیت رجوع	غیرقابل رجوع	قابل رجوع (مگر در موارد استثنا)	غیرقابل رجوع (عقد لازم است)	قابل رجوع در ایام عده، غیرقابل رجوع پس از اتمام عده
آثار حقوقی	بدهی مهریه به کلی از بین می رود	مالکیت مهریه به شوهر منتقل می شود اما ممکن است بازگردد	توافق دوطرفه لازم و قطعی است	شرط اصلی وقوع طلاق خلع و مبارات
ماهیت	ایقاع (یک طرفه)	عقد (دوطرفه)	عقد (دوطرفه)	بخشی از فرآیند طلاق خلع (دوطرفه)
موارد کاربرد	زمانی که زن قصد بخشش قطعی و بدون بازگشت دارد	زمانی که زن مایل به بخشش است اما می خواهد حق رجوع را برای خود حفظ کند	در ازای دریافت حقوق دیگر (مثلاً حق طلاق، مال معین) یا حل اختلافات	تنها در طلاق خلع و مبارات برای جلب رضایت مرد به طلاق
میزان توصیه	بسیار بالا (برای قطعی شدن بخشش)	پایین (به دلیل قابلیت رجوع و ایجاد ابهام)	بسیار بالا (در صورت توافقات متقابل)	بسته به شرایط طلاق و توافق زن و مرد

انتخاب صحیح نوع بخشش مهریه، یکی از کلیدی ترین تصمیمات در این فرآیند است و می تواند سرنوشت حق مالی زن را به طور دائم تحت تأثیر قرار دهد. لذا مشاوره حقوقی پیش از هرگونه اقدام، اکیداً توصیه می شود.

۳. شرایط قانونی و عمومی برای صحت بخشیدن مهریه

برای اینکه بخشش مهریه از نظر قانونی صحیح و معتبر باشد، باید شرایط عمومی و اختصاصی خاصی رعایت شود. عدم رعایت هر یک از این شرایط می تواند به ابطال یا بی اعتباری بخشش منجر شود.

۳.۱. زمان بخشش: بعد از جاری شدن عقد نکاح

اولین و مهم ترین شرط برای بخشیدن مهریه این است که حتماً پس از جاری شدن صیغه عقد نکاح صورت گیرد. مهریه حقی است که با جاری شدن عقد به ملکیت زن درمی آید. بنابراین، اگر زنی قبل از عقد، به هر دلیلی (مثلاً برای جلب رضایت همسر آینده یا خانواده او) اقدام به بخشیدن مهریه خود کند، این بخشش از نظر قانونی باطل و بی اعتبار است. در چنین حالتی، زن هنوز مالک مهریه نشده است تا بتواند آن را ببخشد و این عمل حقوقی فاقد موضوع خواهد بود. بخشش مهریه قبل از عقد، مانند بخشیدن مالی است که هنوز مالک آن نیستید و طبیعتاً اثر حقوقی ندارد.

۳.۲. اهلیت زن: بلوغ، عقل و رشد

زن که بخشنده مهریه است، باید دارای اهلیت قانونی برای تصرف در اموال خود باشد. این اهلیت شامل سه شرط اصلی است:

• بلوغ: زن باید به سن بلوغ شرعی رسیده باشد که در قوانین ایران سن ۱۸ سال تمام خورشیدی برای انجام معاملات مالی ملاک قرار گرفته است.
• عقل: زن باید عاقل باشد و قوه تشخیص و اراده داشته باشد. بخشش مهریه از سوی فرد مجنون (دیوانه) فاقد اعتبار است.
• رشد (عدم سفه): زن باید رشید باشد، یعنی توانایی تشخیص مصلحت خود را در امور مالی داشته باشد و بتواند در اموال خود تصرفات عاقلانه نماید. بخشش مهریه از سوی فرد سفیه (کسی که توانایی اداره اموال خود را ندارد) ممکن است باطل یا غیرنافذ تلقی شود.

۳.۳. قصد و رضایت

بخشیدن مهریه باید با اراده آزاد و آگاهانه زن صورت گیرد. هرگونه اکراه، اجبار، تهدید، فریب یا سوءاستفاده از موقعیت زن برای وادار کردن او به بخشش مهریه، موجب بطلان آن می شود. رضایت زن باید از روی اختیار کامل و بدون هیچ گونه فشار بیرونی باشد. این شرط از اهمیت بالایی برخوردار است و اثبات عدم رضایت می تواند به ابطال سند بخشش مهریه در دادگاه منجر شود.

۳.۴. عدم نیاز به اجازه پدر

بر خلاف ازدواج که در مواردی نیاز به اجازه پدر دارد، برای زن رشید (بالغ و عاقل و دارای اهلیت مالی) اجازه پدر برای بخشیدن مهریه لازم نیست. این یک حق مالی است که زن پس از عقد مالک آن می شود و اختیار تام برای تصرف در آن دارد. بنابراین، ابهاماتی که گاهی اوقات در دفاتر اسناد رسمی در این زمینه مطرح می شود یا برخی سردفتران ممکن است حضور پدر را مطالبه کنند، از نظر قانونی مبنای درستی ندارد. زن رشید می تواند بدون نیاز به اجازه یا حضور پدر، اقدام به بخشیدن مهریه خود نماید.

۴. نحوه و مراحل بخشیدن مهریه: گام به گام (توصیه شده و رسمی)

برای اطمینان از صحت و اعتبار قانونی بخشش مهریه و جلوگیری از هرگونه مشکل احتمالی در آینده، اکیداً توصیه می شود این فرآیند به صورت رسمی و با رعایت مراحل زیر انجام شود.

۴.۱. مشاوره حقوقی تخصصی

پیش از هر اقدامی برای بخشیدن مهریه، اهمیت دارد که با یک وکیل متخصص خانواده یا مشاور حقوقی مجرب مشورت نمایید. وکیل می تواند با بررسی شرایط خاص شما، تفاوت های حقوقی انواع بخشش مهریه را به طور کامل توضیح داده و بهترین گزینه را متناسب با هدف شما پیشنهاد دهد. این مشاوره به شما کمک می کند تا تصمیم گیری آگاهانه ای داشته باشید و از پیامدهای ناخواسته جلوگیری کنید.

۴.۲. مراجعه به دفتر اسناد رسمی

رسمی ترین و مطمئن ترین راه برای بخشیدن مهریه، تنظیم و ثبت سند در دفتر اسناد رسمی است. مراحل کار به شرح زیر است:

1. حضور زن (و در صورت تمایل مرد): زن (زوجه) برای بخشیدن مهریه باید شخصاً به دفتر اسناد رسمی مراجعه کند. حضور مرد (زوج) برای ابراء مهریه الزامی نیست، اما برای هبه یا صلح، معمولاً حضور دو طرف توصیه می شود. با این حال، حتی برای هبه و صلح نیز، زن می تواند به تنهایی به دفترخانه مراجعه کرده و بخشش خود را تنظیم نماید. در صورتی که مرد نیز حضور داشته باشد، می تواند ذیل سند، مراتب بخشش را قبول و امضا کند که این امر بر استحکام حقوقی سند می افزاید.
2. ارائه مدارک شناسایی و سند ازدواج: مدارک لازم (که در بخش بعدی به تفصیل ذکر شده) را به دفترخانه ارائه دهید.
3. تنظیم و امضای اقرارنامه رسمی: سردفتر بر اساس اظهارات زن و نوع بخششی که انتخاب کرده است (ابراء، هبه یا صلح)، یک اقرارنامه رسمی تنظیم می کند. در این مرحله، انتخاب نوع بخشش (ابراء برای قطعی کردن، صلح برای توافقات متقابل، و هبه با آگاهی از قابلیت رجوع) بسیار مهم است. متن سند باید به دقت خوانده شده و پس از اطمینان از صحت و تطابق آن با اراده واقعی، توسط زن امضا و اثر انگشت زده شود.
4. ثبت رسمی سند در دفترخانه و دریافت کپی: پس از امضای سند، سردفتر آن را به صورت رسمی ثبت می کند و یک نسخه کپی برابر اصل یا رونوشت از آن به زن تحویل داده می شود. این سند رسمی، دلیل قطعی بخشش مهریه است.
5. ارسال نامه به دفتر ازدواج: دفتر اسناد رسمی پس از ثبت اقرارنامه، مکاتبات لازم را با دفتر ازدواجی که عقد نکاح در آن ثبت شده، انجام می دهد. هدف از این مکاتبه، درج مراتب بخشش مهریه در ستون ملاحظات سند ازدواج اصلی است تا هرگونه ابهام در آینده از بین برود و در سند ازدواج نیز این تغییر ثبت شود.

۴.۳. روش غیررسمی (دست نوشته عادی): چرا توصیه نمی شود؟

ممکن است برخی تصور کنند که با یک دست نوشته عادی و امضا و اثر انگشت، می توانند مهریه را ببخشند. اگرچه چنین دست نوشته ای در صورت اثبات اصالت امضا می تواند بین طرفین اعتبار داشته باشد، اما به هیچ عنوان توصیه نمی شود. دلایل عدم توصیه به شرح زیر است:

• مشکلات اثباتی: در صورت بروز اختلاف در آینده، اثبات صحت دست نوشته، اصالت امضا و اثر انگشت، و بخصوص اثبات قصد و رضایت واقعی زن، دشوار خواهد بود و نیاز به کارشناسی خط و امضا و شهادت شهود خواهد داشت.
• عدم قطعیت و اعتبار پایین: دست نوشته عادی، به راحتی قابل انکار است و بار اثبات آن بر عهده مرد خواهد بود. در حالی که سند رسمی، دلیل قاطع و غیرقابل انکار محسوب می شود.
• ایجاد چالش های حقوقی: عدم ثبت رسمی، می تواند در مراجع قضایی منجر به طرح دعاوی طولانی و پرهزینه شود.

همواره برای بخشیدن مهریه، به دفاتر اسناد رسمی مراجعه کنید تا حقوق شما و همسرتان به نحو مطلوب و قانونی تثبیت شود.

۵. مدارک لازم برای بخشیدن مهریه در دفتر اسناد رسمی

برای انجام فرآیند بخشش مهریه در دفاتر اسناد رسمی، زن باید مدارک زیر را همراه داشته باشد:

• مدارک شناسایی زن:
  • اصل شناسنامه معتبر (با عکس جدید)
  • اصل کارت ملی هوشمند
• مدارک شناسایی مرد:
  • اصل شناسنامه معتبر (در صورت حضور مرد در دفترخانه و یا نیاز دفترخانه برای ثبت مشخصات کامل)
  • اصل کارت ملی هوشمند (در صورت حضور مرد در دفترخانه)
• اصل سند ازدواج یا رونوشت رسمی آن:
  • حضور اصل سند ازدواج برای احراز هویت زوجین و اطلاعات مربوط به مهریه ضروری است.
  • در صورت مفقودی اصل سند ازدواج، زن باید به دفتر ازدواجی که عقد در آن ثبت شده مراجعه کرده و درخواست رونوشت رسمی از سند ازدواج را بنماید و آن را به دفتر اسناد رسمی ارائه دهد.

نکات تکمیلی:

• در صورت تغییر مشخصات شناسنامه ای هر یک از زوجین، ارائه مدارک مرتبط با تغییرات نیز الزامی است.
• اگر زن به هر دلیلی (مثلاً بیماری) نتواند شخصاً در دفترخانه حضور یابد، می تواند با اعطای وکالت نامه رسمی به وکیل یا نماینده قانونی خود، این اقدام را انجام دهد. در این صورت، حضور وکیل و مدارک شناسایی وکیل به همراه وکالت نامه معتبر لازم است.

۶. هزینه های بخشش مهریه در دفترخانه

هزینه بخشیدن مهریه در دفتر اسناد رسمی شامل حق التحریر دفترخانه و سایر هزینه های مربوط به ثبت سند است. این هزینه ها بر اساس تعرفه های مصوب کانون سردفتران و دفتریاران و سازمان ثبت اسناد و املاک کشور در هر سال تعیین و ابلاغ می شود. معمولاً هزینه بر اساس میزان مهریه و تعداد صفحات سند تنظیم شده محاسبه می گردد.

به طور کلی، حق التحریر دفاتر اسناد رسمی برای تنظیم اقرارنامه بخشش مهریه، بر اساس یک درصد مشخصی از مبلغ مهریه یا بر اساس تعرفه های مقطوع برای اسناد غیرمالی تعیین می شود. از آنجایی که این اقدام اغلب به صورت اقرارنامه غیرمالی (ابراء ذمه) ثبت می شود، هزینه آن معمولاً در مقایسه با معاملات ملکی، مبلغ کمتری است و شامل یک حق التحریر ثابت به علاوه مالیات و عوارض مربوطه خواهد بود. برای اطلاع دقیق از آخرین تعرفه ها، می توانید به یکی از دفاتر اسناد رسمی مراجعه کنید یا به وب سایت کانون سردفتران و دفتریاران مراجعه نمایید.

۷. پیامدهای حقوقی و عواقب بخشش مهریه بر زندگی زوجین

بخشیدن مهریه، عملی حقوقی است که پیامدهای مشخصی برای هر دو طرف (زن و مرد) به دنبال دارد و باید با آگاهی کامل از این پیامدها صورت گیرد.

۷.۱. برای زن

مهم ترین پیامد برای زن، از دست دادن حق مطالبه مهریه است. اگر بخشش به صورت ابراء یا صلح قطعی (لازم) صورت گرفته باشد، زن دیگر هیچ حق قانونی برای مطالبه مهریه از شوهر نخواهد داشت. این بدان معناست که در صورت جدایی، فوت شوهر، یا هر زمان دیگری، زن نمی تواند مهریه خود را درخواست کند. در مورد هبه نیز، در صورت از بین رفتن شرایط رجوع، این حق از بین خواهد رفت.

۷.۲. برای مرد

پیامد اصلی برای مرد، بری شدن ذمه از پرداخت مهریه است. با ثبت رسمی بخشش مهریه، بار مالی و مسئولیت حقوقی پرداخت مهریه از دوش مرد برداشته می شود. این امر می تواند آرامش خاطر مالی برای مرد به ارمغان آورد و او را از نگرانی های مربوط به مطالبه مهریه در آینده رها سازد.

۷.۳. تأثیر بر سایر حقوق زن

بسیار مهم است که بدانید بخشش مهریه، معمولاً هیچ تأثیری بر سایر حقوق قانونی و شرعی زن ندارد، مگر اینکه در ضمن بخشش، توافق خاصی صورت گرفته باشد. این حقوق شامل:

• حق نفقه: زن همچنان مستحق دریافت نفقه از همسر خود است. بخشش مهریه به معنای بخشش نفقه نیست.
• حق حضانت فرزندان: حق حضانت و ملاقات فرزندان تابع قوانین مربوطه است و بخشش مهریه تأثیری بر آن ندارد.
• اجرت المثل ایام زوجیت: زن در صورت واجد شرایط بودن، همچنان می تواند اجرت المثل کارهایی را که در طول زندگی مشترک انجام داده، مطالبه کند.
• حق تمکین: وظیفه تمکین زن و حقوق مربوط به آن همچنان به قوت خود باقی است.

البته، در صورتی که بخشش مهریه در قالب یک عقد صلح جامع و در ازای دریافت سایر حقوق یا امتیازات خاصی صورت گرفته باشد، ممکن است توافقات دیگری نیز در آن گنجانده شده باشد که بر حقوق دیگر زن تأثیر بگذارد، اما این امر باید به صراحت و با رضایت کامل زن قید شود.

۷.۴. رابطه با اجرا گذاشتن مهریه و جلب

با انجام بخشش مهریه به صورت قطعی (ابراء یا صلح لازم)، امکان طرح دعوا برای مطالبه مهریه و متعاقب آن، درخواست اجرا گذاشتن مهریه و درخواست حکم جلب همسر از بین می رود. زیرا دیگر دینی از بابت مهریه بر عهده مرد نیست و مبنایی برای چنین اقداماتی وجود نخواهد داشت. این یکی از مهم ترین دلایلی است که مردان معمولاً اصرار بر بخشش قطعی مهریه دارند.

۸. بخشش مهریه در موقعیت های خاص

تصمیم به بخشش مهریه ممکن است در موقعیت ها و مراحل مختلف زندگی مشترک یا پس از آن، اتخاذ شود که هر یک دارای شرایط و احکام حقوقی خاص خود هستند.

۸.۱. بخشش مهریه قبل از ازدواج

همانطور که پیشتر نیز تاکید شد، بخشش مهریه قبل از جاری شدن صیغه عقد نکاح از نظر قانونی بی اعتبار است. مهریه، حقی است که با انعقاد عقد به زن تعلق می گیرد و تا قبل از آن، زن مالکیتی بر آن ندارد تا بتواند آن را ببخشد. بنابراین، هرگونه دست نوشته، اقرار یا توافق شفاهی مبنی بر بخشش مهریه پیش از عقد، فاقد هرگونه اثر حقوقی است و زن پس از عقد می تواند به طور کامل مهریه خود را مطالبه کند.

۸.۲. بخشش مهریه بعد از طلاق (طلاق توافقی و خلع)

بخشش مهریه در فرآیند طلاق، به ویژه در طلاق توافقی و طلاق خلع و مبارات، رایج است و شرایط خاص خود را دارد:

• در طلاق توافقی: در این نوع طلاق که زوجین بر سر تمامی مسائل مالی و غیرمالی (مانند مهریه، نفقه، حضانت، اجرت المثل) به توافق می رسند، بخشش مهریه (تمام یا بخشی از آن) یکی از بندهای اصلی توافق نامه است. این بخشش به صورت رسمی در توافق نامه طلاق درج می شود و پس از تأیید دادگاه و صدور حکم طلاق، جنبه قانونی و لازم الاجرا پیدا می کند. در طلاق توافقی، نوع بخشش (ابراء، هبه یا صلح) می تواند بر اساس توافق طرفین تعیین شود و در حکم دادگاه نیز قید می گردد.
• در طلاق خلع و مبارات: در این نوع طلاق ها، همانطور که توضیح داده شد، زن به دلیل کراهت از شوهر، مالی (معمولاً مهریه) را به او می بخشد (بذل مهریه) تا او را راضی به طلاق کند. این بخشش در دادگاه و در حین فرآیند طلاق ثبت می شود و پس از اتمام ایام عده طلاق، غیرقابل رجوع خواهد بود. اگر زن در ایام عده از بخشش خود رجوع کند، طلاق به رجعی تبدیل می شود و مرد حق رجوع به زندگی مشترک را پیدا می کند.

۸.۳. بخشش مهریه پس از فوت همسر

پس از فوت همسر، مهریه زن به عنوان یک دین ممتاز از ترکه متوفی (اموال به جا مانده از او) قابل مطالبه است. به عبارت دیگر، زن از جمله طلبکاران متوفی محسوب می شود و پیش از تقسیم ارث بین وراث، حق مطالبه مهریه خود را از اموال باقیمانده از همسر دارد. بنابراین، اگر زنی در زمان حیات همسرش مهریه خود را نبخشیده باشد، می تواند پس از فوت او، مهریه اش را از ماترک همسر متوفی مطالبه کند. بخشش مهریه پس از فوت همسر، مفهومی ندارد، زیرا در این مرحله، مهریه به یک دین تبدیل شده و نحوه وصول آن از ترکه متوفی تابع قوانین ارث و دین است.

۸.۴. بخشش مهریه در قبال دریافت مال (ملک، خودرو، حق طلاق)

بسیاری از اوقات، بخشش مهریه در ازای دریافت یک مال مشخص (مانند ملک، خودرو، وجه نقد) یا یک حق خاص (مانند حق طلاق، حق سفر، حق تعیین مسکن) صورت می گیرد. در این موارد، توصیه اکید می شود که این توافق به صورت عقد صلح و با ذکر تمامی جزئیات و مشخصات مال یا حق دریافتی، در دفتر اسناد رسمی تنظیم شود.

• لزوم درج دقیق جزئیات: تمامی مشخصات مال (مانند پلاک ثبتی ملک، شماره موتور و شاسی خودرو) و شرایط حقوق (مانند حدود حق طلاق) باید به طور کامل و شفاف در سند صلح قید شود.
• تنظیم سند مستقل برای مال دریافتی: اگر در ازای بخشش مهریه، مالی (مانند ملک) به زن منتقل می شود، باید علاوه بر سند صلح مهریه، یک سند رسمی مجزا برای انتقال آن مال نیز تنظیم و ثبت شود تا مالکیت زن بر آن مال به طور کامل و قانونی تثبیت گردد. عدم رعایت این نکته می تواند در آینده مشکلات جدی حقوقی ایجاد کند و حتی منجر به از دست رفتن مال دریافتی شود.

۹. آیا امکان رجوع از بخشش مهریه وجود دارد؟

امکان رجوع از بخشش مهریه، یکی از مهم ترین جنبه هایی است که زنان باید پیش از هر تصمیمی به آن واقف باشند. این قابلیت رجوع، بسته به نوع عمل حقوقی که برای بخشش مهریه انتخاب شده، متفاوت است:

بازنگری تفاوت های ابراء، هبه و صلح از منظر قابلیت رجوع

• ابراء مهریه: همانطور که قبلاً ذکر شد، ابراء به معنای بری کردن ذمه شوهر از پرداخت مهریه است و کاملاً قطعی و غیرقابل رجوع است. زن پس از ابراء مهریه، تحت هیچ شرایطی نمی تواند به آن رجوع کرده و مجدداً مهریه خود را مطالبه کند.
• هبه مهریه: هبه به معنای بخشش مهریه به عنوان یک هدیه است و اصولاً قابل رجوع است. زن (واهب) می تواند تا زمانی که عین موهوبه (مهریه بخشیده شده) باقی است، از هبه رجوع کند و مهریه خود را بازپس گیرد. با این حال، موارد استثنایی نیز وجود دارد که رجوع از هبه را ناممکن می سازد، از جمله:
  • در صورتی که مهریه بخشیده شده، تلف یا مصرف شده باشد.
  • در صورتی که هبه به یکی از اصول و فروع (پدر، مادر، فرزندان) صورت گرفته باشد.
  • در صورتی که هبه از نوع معوض (در ازای دریافت عوضی مانند یک مال یا خدمت) باشد و عوض آن دریافت و قبض شده باشد.
  • در صورتی که واهب (زن) از هبه رجوع نکرده باشد و زوج (شوهر) یا زوجه (زن) فوت کرده باشند.

  با توجه به پیچیدگی های رجوع از هبه، این نوع بخشش کمتر توصیه می شود، مگر با مشاوره حقوقی دقیق و آگاهی کامل از شرایط آن.

• صلح مهریه: صلح مهریه یک عقد لازم است و معمولاً غیرقابل رجوع است. طرفین صلح نمی توانند به طور یک طرفه از آن رجوع کنند، مگر اینکه:
  • با توافق هر دو طرف (اقاله) عقد صلح را فسخ کنند.
  • یکی از خیارات قانونی (مانند خیار غبن، خیار تدلیس) برای طرفین وجود داشته باشد و از آن استفاده کنند.
  • در ضمن عقد صلح، حق فسخ یا شرط خاصی برای رجوع پیش بینی شده باشد.

  صلح مهریه به دلیل لزوم و قطعیت آن، در مواردی که بخشش در ازای دریافت چیزی یا توافقی متقابل انجام می شود، گزینه مطمئن تری است.

آگاهی از این تفاوت ها برای جلوگیری از بروز مشکلات احتمالی در آینده و انتخاب صحیح نوع بخشش مهریه حیاتی است.

۱۰. توصیه های حقوقی نهایی برای یک بخشش مهریه مطمئن

با توجه به پیچیدگی ها و اهمیت حقوقی موضوع بخشش مهریه، رعایت توصیه های زیر برای تضمین صحت و قطعیت این عمل حقوقی و پیشگیری از هرگونه مشکل آتی، ضروری است:

• همیشه بخشش مهریه را به صورت رسمی و در دفتر اسناد رسمی انجام دهید. از استفاده از دست نوشته های عادی، توافقات شفاهی یا هرگونه روش غیررسمی دیگر به شدت پرهیز کنید. سند رسمی، تنها راه برای ایجاد قطعیت و اعتبار حقوقی بخشش مهریه است.
• از نوع دقیق عمل حقوقی (ابراء، هبه، صلح) که انجام می دهید، کاملاً آگاه باشید. تفاوت های اساسی بین این مفاهیم حقوقی، به ویژه از نظر قابلیت رجوع، می تواند سرنوشت حق مالی شما را تغییر دهد. اطمینان حاصل کنید که سندی که امضا می کنید، دقیقاً منعکس کننده اراده و هدف شماست.
• حتماً قبل از هر اقدام، با یک وکیل متخصص خانواده مشورت نمایید. وکیل می تواند تمامی ابعاد حقوقی تصمیم شما را روشن کرده، شما را از حقوق و وظایفتان آگاه سازد و بهترین راهکار قانونی را برای شرایط خاص شما پیشنهاد دهد. این مشاوره می تواند از بروز مشکلات و اختلافات پرهزینه در آینده جلوگیری کند.
• در صورت مبادله مهریه با مال دیگر یا حق طلاق، تمامی جنبه های آن را شفاف و رسمی کنید. اگر بخشش مهریه در ازای دریافت مالی (مانند ملک، خودرو) یا حقی (مانند حق طلاق) انجام می شود، باید تمامی جزئیات این معاوضه یا صلح، به وضوح و دقت در سند رسمی قید گردد. همچنین، برای مال دریافتی، حتماً سند مالکیت جداگانه و رسمی تنظیم شود.
• اطمینان حاصل کنید که بخشش مهریه، بدون هیچ گونه اکراه، اجبار یا تهدید صورت می گیرد. هرگونه فشار بر زن برای بخشش مهریه می تواند منجر به ابطال این عمل حقوقی در دادگاه شود.
• به این نکته توجه کنید که برای زن رشید (بالغ و عاقل)، اجازه پدر برای بخشیدن مهریه لازم نیست. در صورت مواجهه با دفاتر اسناد رسمی که چنین درخواستی دارند، می توانید به دفترخانه دیگری مراجعه کنید یا با استناد به قانون، عدم لزوم آن را مطرح نمایید.

سوالات متداول

آیا حضور شوهر برای بخشیدن مهریه در دفترخانه الزامی است؟

برای عمل حقوقی ابراء مهریه (بری کردن ذمه شوهر به صورت قطعی)، حضور شوهر در دفترخانه الزامی نیست و زن می تواند به تنهایی با مدارک لازم مراجعه و سند ابراء را تنظیم کند. اما برای هبه یا صلح مهریه، هرچند زن می تواند به تنهایی نیز اقدام کند، اما برای استحکام بیشتر سند و جلوگیری از ابهامات بعدی، حضور و امضای شوهر نیز توصیه می شود.

آیا برای بخشیدن مهریه به اجازه پدر نیاز دارم؟

خیر، برای زن رشید (بالغ، عاقل و دارای اهلیت مالی که معمولاً سن ۱۸ سال تمام است)، اجازه پدر برای بخشیدن مهریه لازم نیست. مهریه حق مالی زن است و او اختیار کامل برای تصرف در آن را دارد.

اگر سند ازدواج گم شده باشد، چگونه می توان مهریه را بخشید؟

در صورتی که سند ازدواج مفقود شده باشد، زن باید ابتدا به دفتر ازدواجی که عقد نکاح در آن ثبت شده، مراجعه کرده و درخواست صدور رونوشت رسمی از سند ازدواج را بنماید. پس از دریافت رونوشت، می تواند با آن به دفتر اسناد رسمی برای بخشیدن مهریه مراجعه کند.

آیا بخشش مهریه با دست نوشته عادی اعتبار قانونی دارد؟

اگرچه یک دست نوشته عادی در صورت اثبات اصالت امضا و قصد واقعی طرفین می تواند بین خودشان اعتبار داشته باشد، اما به دلیل مشکلات اثباتی فراوان در دادگاه و عدم قطعیت، به هیچ عنوان توصیه نمی شود. همواره بخشش مهریه را به صورت رسمی و در دفتر اسناد رسمی انجام دهید.

بخشش مهریه چه تأثیری بر حق نفقه و حضانت فرزندان دارد؟

بخشش مهریه به خودی خود هیچ تأثیری بر حق نفقه زن و حق حضانت فرزندان ندارد. این حقوق مستقل از مهریه هستند و بخشش مهریه باعث سلب آن ها نمی شود، مگر اینکه در ضمن یک توافق جامع و رسمی، به صراحت بر سر این مسائل نیز تصمیم گیری شده باشد.

آیا می توان فقط بخشی از مهریه را بخشید؟

بله، زن می تواند تمام یا هر میزان از مهریه خود را ببخشد. این موضوع در اقرارنامه رسمی که در دفتر اسناد رسمی تنظیم می شود، به وضوح قید می گردد. مثلاً زن می تواند نیمی از مهریه خود را ابراء کند و برای نیم دیگر آن حق مطالبه خود را حفظ نماید.

شرایط بخشش مهریه قبل از ازدواج چیست؟

بخشش مهریه قبل از ازدواج، از نظر قانونی بی اعتبار است. زن پس از عقد نکاح، مالک مهریه می شود و تنها پس از آن می تواند آن را ببخشد. هرگونه توافق یا اقرار پیش از عقد در این زمینه، فاقد اثر حقوقی است.

نتیجه گیری

بخشیدن مهریه، تصمیمی سرنوشت ساز با ابعاد حقوقی گسترده است که نیازمند آگاهی کامل و اقدام مسئولانه است. همانطور که در این مقاله به تفصیل شرح داده شد، انتخاب نوع صحیح بخشش (ابراء، هبه، صلح یا بذل)، رعایت شرایط قانونی و انجام فرآیند به صورت رسمی در دفتر اسناد رسمی، از بروز بسیاری از مشکلات حقوقی و اختلافات آتی جلوگیری خواهد کرد.

تصمیم گیری آگاهانه و مسئولانه، همراه با مشاوره تخصصی از وکلای مجرب، کلید انجام یک بخشش مهریه مطمئن و بدون پشیمانی است. با در نظر گرفتن تمامی جنبه های حقوقی و پیامدهای این عمل، می توانید بهترین تصمیم را برای زندگی مشترک و آینده خود اتخاذ نمایید و از حفظ حقوق خود و پیشگیری از هرگونه سوءتفاهم اطمینان حاصل کنید.