چرا نام های پارسی باستان از تقویم رسمی ایران حذف شد؟

آفتاب نیوز :

 امروز 11 فروردین نود و نهمین سالروز تصویب قانون اصلاح تقویم در پنجمین دوره مجلس شورای ملی در سال 1304 است.

این مجلس در چهارمین نوروز قرن چهاردهم شمسی قانونی به تصویب رساند که به موجب آن سال رسمی کشور، هجری شمسی و نخستین روز سال، اول بهار تعیین شد.

قانون مذکور مبدا تقویم هجری شمسی ایرانیان را هجرت رسول مکرم اسلام (ص) از مکه به مدینه تعیین کرد.

طبق این قانون ماه های فروردین، اردیبهشت، خرداد، تیر، مرداد، شهریور، زندگی نیوز، آبان، آذر، دی، بهمن و اسفند جایگزین ماه های حَمَل، ثور، جوزا، سرطان، اَسَد، سُنبُله، میزان، عَقرب، قوس، جُدَی، دَلوْ و حوت شد.

مدت زمان ماه ها طبق قانون مذکور در شش ماه اول سال 31 روز، در پنج ماه بعدی 30 روز و ماه آخر 29 روز تعیین شد. 

تعداد روز های ماه آخر در سال های کبیسه 30 روز تعیین شد و کلیه ادارات، موسسات و شرکت های دولتی و خصوصی و اصناف و بازاریان موظف شدند قانون جدید را مبنای مراودات سیاسی و اجتماعی و تبادلات اقتصادی قرار دهند.

این تقویم تا قبل از تغییر مبنای تقویم از شمسی به شاهنشاهی در سال 1354، تقویم رسمی کشور بود، اما بر اساس فرمان محمدرضا پهلوی از اسفند 1354 تا شهریور 1356 تقویم شاهنشاهی جایگزینش شد.

ریشه تغییر

تقویم هجری شمسی ایرانیان در ابتدا تقویم «برجی» نام داشت، اما رسمی نبود و فقط در تقویم های قدیمی و در امور گمرکات و مالیه کشور کاربرد داشت تا این که در سال 1288 میرزا عبدالحسین خان شیبانی ملقب به وحیدالملک نماینده مردم تهران در دومین مجلس شورای ملی طرحی با موضوع قید تاریخ کلیه معاملات و مبادلات مشترکه عمومی را از تاریخ قمری به هجری شمسی برجی پیشنهاد کرد.

پیشنهاد مبتکر تغییر تقویم رسمی ایران از هجری قمری به خورشیدی در ماده سه قانون محاسبات عمومی مصوب دوم اسفند 1289 پذیرفته شد و تقویم هجری شمسی برجی به عنوان مقیاس رسمی زمان در محاسبات دولتی تصویب شد. 

14 سال بعد و در اواخر سال 1303 هجری شمسی برجی، تعدادی از نمایندگان پنجمین دوره مجلس شورای ملی طرحی تهیه کردند که طبق آن نام ماه های عربیِ متداول در تقویم برجی به نام های فارسی تغییر کرد و نام سال ها در دوره 12 حیوانیِ رایج نیز متروک شد.

در ادامه تغییرات تقویم رسمی کشورمان، یکی دو ماه بعد در صد و چهل و هشتمین نشست پنجمین دوره مجلس شورای ملی ایران که مصادف بود با شب سه شنبه 11 فروردین 1304، قانونِ تبدیل بروج به ماه های فارسی از نوروز 1304 به تصویب رسید و تقویم هجری شمسی جایگزینش شد.

متن قانون مذکور به شرح زیر بود: قانون تبدیل بروج به ماه های فارسی از نوروز 1304 خورشیدی (شمسی) – مصوب شب 11 فروردین ماه 1304 شمسی.

ماده اول- مجلس شورای ملی تصویب می نماید که از نوروز 1304 تاریخ رسمی سالیانه مملکت به ترتیب ذیل معمول گردد و دولت مکلف است که در تمام دوایر دولتی اجرا نماید:

مبدا تاریخ سال هجرت حضرت خاتم النبیین محمدبن عبدالله صلوات الله علیه از مکه معظمه به مدینه طیبه، آغاز سال روز اول بهار، سال، کماکان شمسی حقیقی و اسامی و تعداد روز های هر ماه شامل فروردین تا شهریور 31 روز تمام، از زندگی نیوز تا بهمن 30 روز تمام و اسفند ماه نیز 29 روز تمام می باشد.

تبصره- در سال های کبیسه اسفند 30 روز خواهد بود.

ماده دوم- ترتیب سالشماری خطا و ایغور که در تقویم های سابق معمول بود از تاریخ تصویب این قانون منسوخ است. 

دخل و تصرف رضا شاه

اگر چه مبدا تاریخ شمسی ایرانیان همانند سال قمری کشور های عربی، هجرت حضرت محمد (ص) از مکه به مدینه بود و این مبدا وجه مشترک بین عرب و عجم بود، اما به گواه اسناد به جا مانده از پهلوی اول، رضاشاه با تبعیت از آتاتورک شاه عثمانی که تقویم جمهوری ترکیه را از قمری به میلادی تغییر داد، رضا پهلوی تقویم ایران را از قمری به شمسی تغییر داد. 

یک دهه بعد رضا شاه پهلوی در فرمانی رسمی ثبت تاریخ قمری در مکاتبات اداری را ممنوع کرد. وی استفاده از تقویم قمری را با نوشتن این فرمان که «نظر به این که تاریخ رسمی کشور برای ماه های شمسی تنظیم شده است از فروردین 1314 تمام دوایر دولتی مکلف به اجرای آن هستند بنابراین لازم است که از تاریخ وصول این متحدالمآل در کلیه اسناد معاملات رسمی و نوشتجات تاریخ شمسی را قید و از ذکر تاریخ قمری مطلقا خودداری نمایید.» ممنوع کرد.

حسین مکی نویسنده و نماینده چند دوره مجلس شورای ملی به نقل از عباس مسعودی روزنامه نگار و نماینده مجلس شورای ملی در دوران پهلوی، نوشت: «.. اگر جنگ دوم جهانی پیش نیامده بود، شاید رضا شاه مانند ترکیه تقویم رسمی ایران را از شمسی به میلادی تبدیل می کرد و روز تعطیل را از جمعه به یکشنبه تغییر می داد…. به طوری که گفته بود تغییرات دیگری از این قبیل می خواست بدهد که به واسطه قیام عمومی مردم و خروج از کشور ناکام ماند.»

چرا نام های پارسی باستان از تقویم رسمی ایران حذف شد؟