از شاخص های هنجاری علم تا ظهور اخلاق علمی

در یک پژوهش بررسی شد؛

می توان برای علم ویژگی هایی قایل شد که یک عالم باید آن معیار های رفتاری مبتنی بر اخلاق را رعایت کند. این الزامات اخلاقی موجب رشد و گسترش علم می شود.

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری زندگی نیوز، اخلاق، مجموعه اصول و هنجارهای اعتقادی است که رفتار انسان ها براساس این رفتارها قضاوت می شود. 

محمد شاپوری (دکتری جامعه شناسی فرهنگی و مدرس دانشگاه) در مقاله ای با عنوان «تقابل علم، اخلاق و اخلاق علمی» می نویسد؛ اخلاق مجموعه ای ازارزش ها و باورها؛ دستورالعمل ها؛ قواعد و قوانینی است که دستوراتی را برای نظم بخشی به جوامع و برای اطاعت فردی یا جمعی صادر می کند.

* تعریف انواع اخلاق

از نظر این پژوهشگر وقتی از اخلاق حرف می زنیم باید سه وجه را از یکدیگر تفکیک کنیم:

اخلاق مجموعه ای ازارزش ها و باورها؛ دستورالعمل ها؛ قواعد و قوانینی است که دستوراتی را برای نظم بخشی به جوامع و برای اطاعت فردی یا جمعی صادر می کند

• اخلاق اجتماعی
• اخلاق علمی
• اخلاق حرفه ای

وی می افزاید که اخلاق اجتماعی شامل معیار های عام اخلاقی در قلمرو جامعه است که از آن به Moral تعبیر می شود. ولی اخلاق علمی، Ethics، ناظر به رفتار ها و الزامات هنجاری در امر علمی است و اخلاق حرفه ای معیار های اخلاقی یک حرفه، صنف، شغل و نهاد و … را شامل می شود.

* ویژگی ها و شاخص های هنجاری علم

به زعم این پژوهشگر می توان از این منظر برای علم ویژگی هایی قایل شد که یک عالم باید آن معیار های رفتاری مبتنی بر اخلاق را رعایت کند. این الزامات اخلاقی موجب رشد و گسترش علم می شود.

به عنوان مثال رابرت کی مرتن چنین شاخص های هنجاری برای علم بر می شمرد:

•  اشتراک گرایی (یافته ها و اکتشافات علمی، ثروت یا حق فردی پژوهش گران نیست بلکه به جامعه تعلق دارد)
•  عام گرایی (دانشمند وطن دارد، ولی علم بی وطن است)
•  شک سازمان یافته (جزم اندیشی در علم جایی ندارد)
• اصالت (جعل، دستکاری، تقلب در علم ممنوع است)
• بی طرفی عاطفی (درعلم نباید جانب داری انجام گیرد)
• تواضع و فروتنی (احترام و قدردانی از میراث بشری، و اعتراف بر ضعف های شخصی خود)
•  به رسمیت شناختن عالم (باید شایستگی های دیگران را به رسمیت بشناسد) 
  

  شناخت یا معرفت یعنی فهمیدن، درک کردن یا دریافتن چیزی به صورت بی واسطه، یعنی شناخت از طریق خود شیء

* ظهور اخلاق علمی 

از نظر این پژوهشگر همواره در برابر رسوایی های اخلاقی در جوامع بشری و سازمان ها و فضا های کسب و کار راهکار های اخلاقی مطرح بوده است که مرتبط با جایگاه های فلسفی و دینی بوده اند؛ اما به رغم این راهکارها، هم چنان مشکلات اخلاقی و رسوایی های اخلاقی در مسیر تاریخ رو به تزاید بوده است.

او در ادامه می نویسد در زمان های اخیر علاوه بر نسخه های اخلاقی حوزه های فلسفه و دین، اخلاق علمی نیز پا به منصه ظهور نهاده است. شناخت یا معرفت یعنی فهمیدن، ادراک کردن یا دریافتن چیزی به صورت بی واسطه، یعنی شناخت از طریق خود شیء. در این موقعیت شناخت، بی واسطه و به کمک تجربه و تقابل رخ داده است.

* انواع شناخت در حوزه علم

به زعم شاپوری این شناخت شامل انواعی است که در حوزه دانش می توان بدان اشاره نمود: شناخت فلسفی؛ شناخت دینی؛ شناخت علمی؛ شناخت هنری؛ شناخت عامیانه آن چه این گونه ها را از یکدیگر متمایز می نماید سطوح مطالعاتی پدیده های مورد نظر و روش بررسی آنها است.

او در ادامه می نویسد علم، فلسفه و دین عمدتاً به موضوع های اخلاقی پرداخته و راهکار هایی را در مورد مشکالت این حوزه مطرح می کنند. علم با اتکا بر تجربە تعمیمی، موضوع های مربوطه را در سطح جزء و وابسته به زمان و مکان خاص و به طور ویژه با روش های عینی، آزمون پذیر، خطاپذیر، محتمل و تکرار پذیر مورد بررسی قرار می دهد.

اصول اخلاقی اجتماعی وابسته به عوامل متعددی از جمله چگونگی تربیت، مذهب سنن و عقاید جامعه ای است که در آن زندگی می کنیم

این نویسنده معتقد است که فلسفه با اتکا بر تجربە تفریدی موضوعات مربوطه را در سطح کلی و عام فارغ از زمان و مکان خاص روش های بیشتر عقلانی یا بعضاً شهودی یا تجربی تفریدی، مورد بررسی قرار می دهد.

و او می نویسد دین نیز با اتکا بر تجربە تفریدی، موضوعات مربوطه را در سطوح کلی و مطلق، فارغ از زمان و مکان خاص با اتکا بر شهود فردی، عقل و تجربه فردی بررسی می نماید.

 بنابراین رویکرد علمی با ورود به دنیای اخلاق کسب وکار در سطوح سازمانی، به جای ورود به حیطه مفاهیم انتزاعی و مباحث فلسفی، می کوشد کارکنان را در فعالیت های سازمانی و اخلاقیشان کمک نماید.

یافته های این پژوهش نشان می دهد که اصول اخلاقی اجتماعی وابسته به عوامل متعددی از جمله چگونگی تربیت، مذهب، سنن و عقاید جامعه ای است که در آن زندگی می کنیم. این اصول در طول زندگی ساخته می شوند و مبنای فرهنگی، فلسفی و مذهبی دارند که با توجه به آن مبانی رفتار خوب یا بد مورد قضاوت قرار می گیرد که دارای منابع متعددی هستند از جمله: دوستان؛ خانواده؛ پیشینه قومی مذهب؛ مدرسه؛ رسانه: تلویزیون، رادیو، روزنامه، مجله، اینترنت؛ مربیان یا الگو های فردی نقش.

از شاخص های هنجاری علم تا ظهور اخلاق علمی