۲۵ آذر در دنیای علم چه خبر؟

علی قوشچی 

۲۵ آذر ۸۵۳ خورشیدی، علاءالدین علی بن محمد سمرقندی معروف به ملا علی قوشچی فیزیک‌دان، ریاضیدان، منجم، زبان‌شناس و متکلم ایرانی از مشاهیر علمای عامه و کلام و ریاضیات درگذشت. علی قوشچی در سمرقند اغلب علوم رایج در آن زمان را فراگرفت و هیئت و ریاضیات را از قاضی‌زاده رومی و الغ‌بیگ تیموری آموخت. سپس برای تکمیل معلومات خودش به کرمان رفت. هدف اصلی قوشچی رهایی علوم از اصول فیزیکی و متافیزیکی ارسطویی بود. هیئت فارسی و رساله حل اشکال القمر از آثار او در حوزه نجوم و میزان الحساب، رساله محمدیه در حساب، رساله در هندسه، رساله در حساب و هندسه، فن نخست در پنج مقاله و فن دوم در سه مقاله ازجمله آثار قوشچی در علم ریاضیات و هندسه است.

 

رصد آندرومدا

۱۵ دسامبر ۱۶۱۲ میلادی برابر با 25 آذر ۹۹۱ خورشیدی، زیمون ماریوس که ۴ قمر درونی مشتری را نامگذاری کرده بود، اولین کسی بود که کهکشان آندرومدا را ازطریق تلسکوپ رصد کرد و این رصدها را ثبت کرد و در مقدمه کتابش باعنوان Mundus Jovialis (دنیای سیاره مشتری) رصد آندرومدا را چنین توصیف کرد: «چون شعله شمعی توی شاخ، دیده می‌شود». کهکشان آندرومدا دورترین جرم آسمان است که با چشم غیر‌مسلح قابل مشاهده است. پیش‌از آنکه ماریوس این کهکشان را با تلسکوپ رصد کند در سده‌های میانی دانشمندان ایرانی ازجمله عبدالرحمان صوفی آن را بدون تلسکوپ رصد کرده بود.»

 

ملاقات دو فضاپیما در فضا

۱۵ دسامبر ۱۹۶۵ میلادی برابر با 25 آذر ۱۳۴۴ خورشیدی، دو فضاپیمای سرنشین‌دار جمینای ۶آ و جمینای ۷ طی مانوری فضایی در مدار باهم ملاقات کردند. فاصله این دو فضاپیما بسیار به هم نزدیک شد و به حدود ۳۰ سانتی‌متر رسید و حتی توانستند به یکدیگر لنگر بیندازند. فضانوردان جیم لاول و فرانک بورمن در ۴ دسامبر ۱۹۶۵ همراه با فضاپیمای جمینای ۷ پرتاب شدند و دو هفته را در فضا سپری کردند که طولانی‌ترین مدت پرواز در آن زمان بود. مدت پرواز فضاپیمای جمینای ۶آ یک روز دو ساعت بود و توماس پی استفرد و والی شیرا فضانوردان آن بودند.

 

 برنامه محیط‌زیست سازمان ملل

۱۵ دسامبر ۱۹۷۲ میلادی برابر 25 آذر ۱۳۵۱ خورشیدی، برنامه محیط‌زیست سازمان ملل متحد (UNEP) با قطعنامه مجمع عمومی سازمان ملل متحد ایجاد شد و با قطعنامه‌ای دیگر، روز جهانی محیط‌زیست هرسال از ۱۹۷۴ در ۵ ژوئن هر سال برگزار می‌شود. UNEP فعالیت‌های جهانی را در حوزه محیط‌زیست هماهنگ می‌کند و بر نگرانی کشورهای دنیا برای حفظ و افزایش آگاهی از محیط‌زیست تأکید می‌کند و همچنین تمرکزی برای ایجاد تغییرات در عادات مصرف ما، و همچنین در سیاست‌های محیط‌زیستی در سطح ملی و بین‌المللی ایجاد می‌کند. اولین کنفرانس بزرگ با این موضوع، کنفرانس محیط‌زیست انسانی بود که در ۵ ژوئن ۱۹۷۲ تحت نظارت سازمان ملل متحد در استکهلم سوئد برگزار شد.

 

پایان کار چرنوبیل

۱۵ دسامبر ۲۰۰۰ میلادی برابر با 25 آذر ۱۳۷۹ میلادی، نیروگاه اتمی چرنوبیل طی مراسمی برای همیشه در اوکراین تعطیل شد. این تعطیلی دائمی بعد از گذشت بیش‌از ۱۴ سال پس‌از انفجار یکی از رآکتورهای آن در بدترین فاجعه هسته‌ای غیرنظامی جهان در ۲۶ آوریل ۱۹۸۶ رخ داد. آخرین راکتور فعال، شماره سه، درعمل یک هفته قبل از تعطیلی رسمی این نیروگاه، به‌دلیل مشکلات فنی تعطیل شد و البته راه اندازی مجدد هم شد، اما ازآنجاکه به شبکه ملی متصل نشد و با حداقل توان خروجی کار می‌کرد، بنابراین جهان می‌توانست خاموش‌شدن نمادین آن را ببیند. چرنوبیل حدود ۵درصد از برق مورد نیازش را از آخرین راکتور فعال خود در اختیار اوکراین قرار داده بود. راکتورهای چرنوبیل یکی پس از دیگری درطول سال‌ها خاموش شدند. پس‌از فاجعه سال ۱۹۸۶، آتش‌سوزی یکی از رآکتورهای باقی‌مانده را در سال ۱۹۹۱ متوقف کرد.

 

یانوش بویایی

۱۵ دسامبر ۱۸۰۲ میلادی برابر با 25 آذر ۱۱۸۱ خورشیدی، یانوش بویایی، ریاضیدان مجار به‌دنیا آمد. بویایی یکی از بنیانگذاران هندسه نااقلیدوسی و به‌خصوص شاخه‌ای از آن است که هندسه هذلولوی یا هندسه لباچفسکی نامیده می‌شود در تاریخ ثبت شده‌ است. او درباره هندسه‌ای که بدون اصل توازی و صرفاً براساس چهار اصل اول اقلیدس اثبات می‌شوند هم مطالعه کرد و آن را «هندسه مطلق» نام نهاد اما این نام معنای گمراه‌کننده‌ای داشت. به‌همین‌دلیل، امروزه ترجیح می‌دهند به این هندسه، هندسه نتاری بگویند.